Akran zorbalığı, çocuklar ve gençler arasında meydana gelen olumsuz bir davranış biçimidir. Daha çok okulda görülen bu olumsuz davranış, sanal ortamda da kendini göstermektedir. Gençler ve çocuklar arasındaki hiyerarşi, daha güçlü olanların daha zayıf olanlara fiziksel, duygusal veya sosyal olarak zarar vermesi şeklinde görülmektedir.
Akran Zorbalığı Nedir?
Akran zorbalığı, benzer yaş grubundaki çocukların bir araya geldiği ortamlarda, bir ya da birden fazla çocuğun, bir çocuğa veya birkaç çocuğa karşı sistematik olarak fiziksel, psikolojik veya sosyal olarak zarar verici davranışlarda bulunması şeklinde tanımlanmaktadır. Akran zorbalığının altında yatan temel neden ise güç ve kontrol dürtüsüdür.
Sözlük anlamı olarak zorbalık, bir kimsenin başkalarının özgürlüğüne, haklarına saygı duymadan acımasızca davranması şeklinde tanımlanmaktadır. Akran zorbalığında bir veya birkaç kişi daha güçlü konumda olduğu için, bu kişi veya kişiler daha zayıf konumda bulunan kişiye güç gösterisinde bulunarak ona zarar vermektedir.
Akran zorbalığı genellikle okul ortamında gerçekleşir. Bununla birlikte son yıllarda sıkça karşılaşılan sanal zorbalık yani siber zorbalık da akran zorbalığının bir türüdür.
Okul çağındaki çocukların sağlıklı bir gelişim süreci geçirebilmeleri için akran zorbalığının ortadan kaldırılması gerekmektedir. Genellikle üst sınıflarda meydana gelen akran zorbalığı, alt sınıflarda da görülmektedir.
Akranda Zorbalık Çeşitleri Nelerdir?
Akranda zorbalık, türlerine göre farklı şekillerde ortaya çıkar ve gelişir. Akranda zorbalık çeşitleri ise aşağıdaki gibidir:
- Fiziksel zorbalık: Fiziksel güç kullanılarak yapılan zorbalık türüdür. Vücut teması ile gerçekleştiğinden oldukça çabuk göze çarabilir. Çocuklardan birinin diğerine yumruk atması veya tekme atması fiziksel zorbalığın en yaygın örneklerindendir.
- Duygusal zorbalık: Psikolojik baskı ile gerçekleşen zorbalık türüdür. Çocuklar sözlü olarak aşağılanır, tehdit edilir veya istismar edilir. Duygusal zorbalığın yaygın örneği ise hakaret içerikli sözlerdir.
- Sosyal zorbalık: Sosyal yaşamın içinde gerçekleşen zorbalık türüdür. Çocuklar dışlanır, arkadaşlıkları kötüleştirilir ve dedikoduya maruz kalırlar. Sosyal zorbalığın yaygın örneği ise arkadaşlarının yanında küçük düşürülmektir.
- Cinsellik üzerinden gerçekleştirilen zorbalık: Cinselliğe ait imalarla veya sözlerle gerçekleştirilen zorbalık türüdür. Bu tür zorbalığın yaygın örneği ise cinsellikle ilgili kelime oyunlarıdır.
Bu dört ana akran zorbalığı türü de aslında birbirinin içerisindedir. Yani bir çocuk fiziksel olarak bir diğerine vurduğunda aslında onun duygusal olarak travma yaşamasına neden olur. Aynı şekilde vurulan çocuğun sosyal hayatı da olumsuz etkilenmiş olur.
Akranda Zorbalık Neden Olur?
Akranda zorbalığın nedenleri konusunda araştırmalar devam etse de kesin bir neden tespit edilememiştir. Ancak bazı sebeplerinin olduğu düşünülmektedir. Bu sebeplerden biri çocukların evde gördükleridir. Çocuk evde babası tarafından sürekli dövülüyorsa, başka bir çocuğa zarar verme ihtimali o kadar artar. Ayrıca sadece şiddete maruz kalan değil, aile içinde şiddeti izleyen çocuklar da daha sonra başka bir çocuğa zarar verme ihtimali açısından riskli grupta yer alır.
Akranda zorbalık nedenleri arasında psikolojik sorunları da gösterebiliriz. Çocuk başkalarını korkutmayı, tehdit etmeyi ve istemediği şeyleri yaptırmayı keyif verici buluyorsa psikolojik sorunlarından bahsedebiliriz. Akıl sağlığı yerinde olan çocuklar genellikle başkalarına zarar vermek yerine arkadaş edinmeye çalışır ve onlarla oyun oynar. Ancak sorun yaşayan çocuklar başkalarına zarar vermeye meyilli olur.
Sosyal çevre de akranda zorbalığın nedeni olabilir. Düşük sosyoekonomik düzeydeki ailelerden gelen çocuklar, daha düşük eğitim seviyesine sahip olduklarından daha az dikkat çekici disiplin yöntemlerine maruz kalır ve bu nedenle risk grubunda yer alır. Ayrıca sosyoekonomik düzeyde yaşanan düşüşün de etkili olduğu düşünülmektedir.
Fiziksel güce sahip olmak da akran zorbalığı nedenleri arasında sayılabilir. Gücü elinde tutan kişi veya kişiler kendilerinden daha zayıf olanlara karşı güçlerini kullanarak onları fiziksel olarak aşağılamaya çalışır.
İnsana özgü özellikler de akran zorbalığı nedenleri arasında gösterilebilir. Duygusal istismara uğrayan veya babası intihar etmiş olan çocuklar akranları tarafından istismar edilme riskini taşır. Çünkü bu çocuklar depresif veya kaygılı görünebilir ve bu yüzden akranları tarafından saldırıya uğramaya daha yatkın olabilirler.
Akranda Zorbalık Etkileri Nelerdir?
Akranda zorbalığın pek çok olumsuz etkisi vardır. Bu etkiler hem kısa hem de uzun vadede görülebilir. Akranda zorbalığın kısa vadeli etkileri şunlardır:
- Korku: Zorba tarafından istismar edilen çocuk ya da genç, her an daha güçlü olan zorbanın karşına çıkmasını beklediğinden korku yaşar.
- Anksiyete: Zorba tarafından sık sık istismar edilen çocuk ya da genç, kaygılı ve gergin olabilir.
- Çöküntü: Zorba tarafından sistematik olarak istismar edilen çocuk ya da genç kendini değersiz hissederek çöküntü yaşayabilir.
- Kendine güven eksikliği: Zorba tarafından sürekli aşağılanan çocuk ya da genç kendine güvenini kaybedebilir.
- Öğrenim sorunları: Akranda zorba olan kişi ya da kişiler yüzünden korkan veya kaygılanan çocuk ya da genç konsantre olamayacağından öğrenim sorunları yaşayabilir.
- Sosyal sorunlar: Akranda zorba olan kişi ya da kişiler yüzünden dışlanan çocuk ya da genç, sosyal sorunlar yaşayabilir.
Akranda zorbalığın uzun vadeli etkileri ise şunlardır:
- Başka birine zarar verme ihtimali: Zorba tarafından istismar edilen çocuk ya da gencin başkalarını korkutmayı ve tehdit etmeyi keyif verici bulması sebebiyle başka birine zarar verme ihtimali artar.
- Kendine zarar verme ihtimali: Zorba tarafından sistematik olarak istismar edilen çocuk ya da gencin kendine güvenini kaybetmesi sebebiyle kendine zarar verme ihtimali artar.
- Psikolojik sorunlar: Zorba tarafından sık sık istismar edilen çocuk ya da gencin intihar düşünceleri olabilir veya depresyona girebilir.
- İlişki sorunları: Zorba tarafından sistematik olarak istismar edilen çocuk ya da gencin sağlıklı ilişkiler kurma ihtimali düşer.
- Sosyal sorunlar: Akranda zorba olan kişi ya da kişiler tarafından dışlanan çocuk ya da gencin sosyal sorunları devam edebilir.
Akranda zorbalığın bu etkilerinin zaman içerisinde meydana gelmesi söz konusudur. Bunun en büyük sebebi ergenlik dönemindeki gençlerin değişen psikolojik durumudur. Gençler zaman zaman inişli çıkışlı bir ruh hali yaşar ve kendilerini değersiz hissedebilirler. Akranda zorba olan kişi ya da kişiler tarafından sistematik olarak istismar edilenler bu olumsuz ruh halini daha yoğun şekilde yaşar ve bu sebeple kendilerine daha fazla zarar verebilirler.
Akranda Zorbalığın Önlenmesi Nasıl Olur?
Akranda zorbalığın önlenmesi için gereken önlemler alınmalıdır. Bu önlemlerin başında eğitim gelir. Okulda empati eğitimi verilerek çocukların duygularını tanımaları ve anlamaları sağlanmalıdır. Böylece hem kendilerini hem de başkalarını daha iyi tanıyacaklarından başkalarına zarar verme ihtimalleri azalır.
Eğitim sadece empati eğitimi ile sınırlı kalmamalıdır. Okullarda ve evlerde “zorba” kavramı üzerine eğitimler verilmeli ve çocuklara bu konuda farkındalık kazandırılmalıdır. Çocuklara sık sık “zorba” olmamanın gerekliliği anlatılmalı ve onlar üzerinde örneklerle pekiştirilmelidir.
Aileler de akran zorbalığının önlenmesi konusunda önemli rol üstlenmektedir. Aileler evde şiddet uygulamamalıdır. Şiddet sadece fiziksel olarak değil duygusal olarak da yapılmamalıdır. Çocuklar evde gördükleri olumlu davranışları kendi arkadaşlık ilişkilerinde tekrar edecektir.
Aileler de okullarda empati eğitimi verilmesine destek olmalı ve öğretmenler ile işbirliği yapmalıdır. Ayrıca aileler de akran zorbalığı üzerine eğitim almalı ve farkındalık kazandıracak eğitimlere katılmalıdır. Bu eğitimlerde akran zorbalığının ne olduğu, nasıl önleneceği ve hangi yollarla müdahale edileceği gibi konular anlatılmalıdır.
Eğitim ile birlikte sorumluluk almak da akran zorbalığının önlenmesi için önemlidir. Okullardaki öğretmenlerin, ailelerin ve öğrencilerin birbirleriyle işbirliği yaparak sorumluluk alması gerekir. Öğretmenler akran zorbalığını önlemek için açık iletişim sağlamalıdır. Öğrenciler kendi sorumluluklarının farkında olmalı ve arkadaşlarının haklarına saygı göstermelidir.
Etkili iletişim kurmak akran zorbalığının önlenmesinde oldukça önemlidir. Öğretmenlerin öğrencileri ile etkili iletişim kurması gerekir ki öğrenciler kendi sorunlarını rahatlıkla öğretmenlerine iletebilsin.
Etkili iletişim sadece öğretmen-öğrenci arasında değil aile-çocuk arasında da kurulmalıdır. Aileler çocukları ile açık iletişim kurmalı ve onların hissettiklerini anlamaya çalışmalıdır ki çocuk akran zorbalığına maruz kaldığında bunu aileye rahatlıkla bildirebilsin.
Etkili iletişim yoluyla akran zorbalığına maruz kalan öğrenci ya da genç öğretmeni veya ailesine durumu iletebilir ve duruma müdahale edilebilir. Bu süreçte akranlardan biri de devreye girebilir ve konuyu yetkililere iletebilir.