Biyolojik ajanlar, otoimmün ve romatizmal hastalıklara yönelik tedavi için kullanılan genellikle enjekte edilen ilaçlardır. Bu ilaçlar hastalığın seyrini iyileştirmek, ilerlemesini durdurmak veya rahatsız edici belirtilerini azaltmak için kullanılır. Ancak biyolojik ajanların yan etkileri de hastaların yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir. Biyolojik ajanlar yan etkileri nelerdir? Biyolojik ajanlar hangi hastalıklarda kullanılır? İşte biyolojik ajanlar hakkında tüm merak edilenler…
Biyolojik ajanlar, insan vücudunda doğal olarak bulunan maddelerin laboratuvar ortamında üretilmesiyle elde edilen biyolojik ilaçlardır. Genellikle romatizmal ve otoimmün hastalıkların tedavisi için kullanılan biyolojik ajanlar, bazı kanser türlerinin tedavisinde de etkili olabilmektedir. Vücudun bağışıklık sisteminin düzensiz çalıştığı durumda ortaya çıkan otoimmün hastalıklar, romatizmal hastalıkların da temelini oluşturmaktadır. Otoimmün hastalıklarda bağışıklık sistemi vücudun kendi hücrelerine saldırır ve hasar görmesine yol açar. Bu durum da iltihap, ağrı, şişlik, yorgunluk ve ateş gibi belirtilere neden olur.
Vücudun kendi bağışıklık sistemine zarar veren otoimmün hastalıkların yanı sıra vücudun kendi hücrelerine de zarar veren kanser türlerinde de biyolojik ajanlar kullanılabilir. Biyolojik ajanların etkisi oldukça güçlü olduğundan genellikle diğer tedavi yöntemleri yetersiz kaldığında başvurulur. Biyolojik ilaçların bu kadar yaygın kullanılmaya başlanması sayesinde otoimmün hastalıklarda hastaların yaşam kalitesi artmakta ve kanser hastalarında iyileşme görülebilmektedir.
Biyolojik ajanların etkileri hemen hemen her hasta da farklılık gösterir. Genellikle ağrıları azaltan, iltihaplanmaları gideren ve güçsüzlüğü önleyen etkileri olsa da bazı hastalarda yan etkilere yol açabilir.
Biyolojik ajanların yan etkileri her hastada aynı olmaz. Genellikle bu ilaçlar, ağrıyı azaltma, şişliği gidermeye, iltihaplanmayı azaltma gibi etkiler gösterir. Ancak bazı hastalarda bu yan etkilerin dışında başka rahatsızlıklar da meydana gelebilir. Bu nedenle hastaların tedavi süreçleri boyunca sıkı takip edilir.
Genel olarak biyolojik ajanların yan etkileri şunlardır:
- Alerjik reaksiyonlar: Biyolojik ilaçların içerdiği proteinler bazı kişilerde alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Bu reaksiyonlar kaşıntı, döküntü, kızarıklık ve nefes darlığı gibi belirtilerle kendini gösterebilir.
- Enfeksiyon riskinin artması: Biyolojik ilaçlar, bağışıklık sisteminin aktivitesini baskılayarak enfeksiyon riskini artırabilir. Bu durum, grip, zatürre, mantar enfeksiyonları ve diğer ciddi enfeksiyonlara yol açabilir.
- Mide bulantısı: Mide bulantısı, bazı biyolojik ilaçları kullanan kişilerde görülebilen yaygın bir yan etkidir.
- Sindirim sorunları: Dışkıda kan görülmesi, ishal ve karın ağrısı gibi sindirim sorunları bazı biyolojik ilaçların yan etkileri arasında yer alabilir.
- Kan basıncı değişiklikleri: Biyolojik ilaçlar kullanımı sırasında bazı kişilerde kan basıncında dalgalanmalar yaşanabilir.
- Baş dönmesi: Bazı biyolojik ilaçları kullanan kişilerde baş dönmesi gibi nörolojik belirtiler görülebilir.
- Ağrı: Kas ve eklemlerde ağrı, bazı biyolojik ilaçların yan etkisi olarak ortaya çıkabilir.
- Kilo değişimi: Kilo alma veya verme, biyolojik ilaçların yan etkilerinden biri olabilir.
- Kandaki lipid seviyelerinin yükselmesi: Bazı biyolojik ilaçlar LDL kolesterol ve trigliserid seviyelerini yükseltebilir.
- Karaciğer fonksiyonlarının bozulması: Bazı biyolojik ilaçlar karaciğer fonksiyon testlerinde anormalliklere yol açabilir.
- Ağır anafilaktik reaksiyon: Çok nadir olmakla birlikte bazı kişilerde ağır anafilaktik reaksiyonlar görülebilir.
- Tiroid sorunları: Biyolojik ilaçların bazıları tiroid fonksiyonlarını etkileyebilir.
- Cilt problemleri: Kaşıntılı deri döküntüsü, cilt kuruluğu ve saç dökülmesi gibi cilt problemleri yaşanabilir.
- Mide bulantısı ve kusma: Mide bulantısı ve kusma biyolojik ilaçlarla ilgili yaşanan sindirim sorunlarına işaret edebilir.
- Damar iltihabı (Vaskülit): Bazı biyolojik ajanlar damar iltihabı gelişimine neden olabilir.
- Nöbet geçirme: Nadiren de olsa bazı kişilerde nöbet geçirme riski görülebilir.
Biyolojik ilaçların yan etkileri kişiden kişiye farklılık gösterebilir ve her hastada aynı şekilde ortaya çıkmayabilir. Bu nedenle tedavi sürecinde düzenli doktor kontrolü ve takip önemlidir. Biyolojik ajanlarla tedavi gören kişilerin olası yan etkileri erken tespit edip müdahale edebilmek için sağlık durumlarını yakından izlemeleri gereklidir.
Biyolojik ajanlar hangi hastalıklarda kullanılır?
Biyolojik ajanlar otoimmün ve romatizmal hastalıklar ile bazı kanser türlerinin tedavisinde kullanılır. Genellikle daha az invaziv olan tedavi yöntemlerinin yetersiz kaldığı durumlarda biyolojik ajanlara başvurulmaktadır.
Biyolojik ajanlar otoimmün hastalıklarda etkinliği ile bilinir. Otoimmün hastalıklarda bağışıklık sistemi vücudun kendi hücrelerine saldırarak zarar verir. Bu durum da iltihaplanma ile birlikte ağrı, şişlik, yorgunluk ve ateşe yol açar.
Bağışıklık sisteminin düzensiz çalıştığı durumlarda ortaya çıkan otoimmün hastalıklarından romatoid artrit, sedef, beyin damarları iltihabı, sistemik lupus eritematozus, kronik inflamatuar barsak hastalığı, skleroderma, mjögren sendromu, sistemik damar iltihabı, ve lupus, gibi romatizmal hastalıkların tedavisinde biyolojik ajanlara başvurulur.
Biyolojik ajanların bir diğer kullanım alanı ise kanserdir. Kanser hücreleri normal hücrelerden farklı olarak hızla bölünüp çoğalma eğilimindedir. Vücudun bağışıklık sisteminin bu hücrelere karşı bir savunma mekanizması oluşturması doğal bir süreçtir. Bağışıklık sisteminin kanser hücrelerine karşı daha güçlü bir şekilde savaşabilmesi için de biyolojik ajanın kullanılması gerekebilir. Bu durumda bağışıklık sisteminin gücünü artıran biyolojik ilaçlara ihtiyaç duyulur. Ayrıca bağışıklık sisteminin zayıf olduğu durumlarda da biyologik ajana başvurulabilir.
Biyologik ajanın kullanıldığı kanser türleri arasında;
- Skin kanseri
- Lösemi
- Meme kanseri
- Lymphoma
- Sidney kanseri
- Pankreas kanseri
- Sindirim sistemi kanseri
- Pulmoner kanser
- Mide kanseri
- Prostat kanseri
sayı edilebilir.
Biyolojik ajanlar otoimmun hastalıkların yanı sıra bazı kronik inflamatuar barsak hastalıklarının tedavisinde de kullanılır. Vücudun bağışıklık sisteminin düzensiz çalıştığı durumlarda ortaya çıkan inflamatuar barsak hastalıkları sindirim sistemi üzerinde iltihaplanmaya neden olur. İltihaplanma sonucunda ise karın ağrısı, şişkinlik, ishal gibi sindirim sorunları yaşanır. Kronik inflamatuar barsak hastalıkları gastroenterolojinin önemli alanlarından biridir ve oldukça ciddi sağlık sorunlarına yol açabilirler. Biyoloji ilaçları ise hastalık seyrini iyileştirerek yaşam kalitesini artırır ve komplikasyon riskini azaltır.
Biyolojik ilaçlar özellikle ciddi düzeyde inflamasyon yaratan barsak iltihabı Crohn hastalığı veya ulceratif kolit gibi durumlarda etkilidir.Bir diğer kullanım alanı ise dermatolojidir. Cilt rahatsızlıklarından sedef veya egzama gibi cilt rahatsızlıklarının tedavisinde de biyolojik ilaçlardan faydalanılır. Vücudun bağışıklık sisteminin düzensiz çalışmasından kaynaklanan sedef hastalığında cilt hücreleri hızla çoğalmaya başlar ve kronik inflamasyona neden olur.Biyoloji ilaçları vücudun bağışıklık sistemini baskılayarak sedef hastalığının seyrini iyileştirir ve ciltteki inflamasyonu ortadan kaldırır.Bu sayede kaşıntı, şişkinlik, ciltteki soyulmalar ve döküntü gibi rahatsız edici belirtiler azalır.
Biyologik ajanın kullanım alanlarından biri de nöroloji alanıdır.Sinir sisteminde oluşan çok çeşitli rahatsızlıkların tedavisinde de biyologik ajana başvurulabilir.Beyin damarları iltihabı olan beyin ödemi vakalarının tedavisinde de biyologik ajandan faydalanılır.Baş ağrısı hipertansiyon gibi nörolojik belirtilerle kendini gösteren beyinde oluşan ödem vakalarında kortizon hormonunun kullanımına başvurulsa da biyologik ajanlar da bu hormonun yerini alabilir.Biyoajanın görevi beyindeki enflamasyonu engellemek ve damar hasarını en aza indirmektir.Biologik ajanın kullanılabileceği bir diğer nörolojik rahatsızlık ise multipl sklerozdur.Bu nörolojik hastalığın seyrini iyileştirmek ve atak sıklığını azaltmak amacıyla da biyoajana başvurulabilir.Biologik ajanın MS tedavisinde faydası ise vücudun bağışıklık sistemini baskılamak suretiyle kaydedilir. Ayrıca biyolojika olarak adlandırılan immun modülatörler de MS tedavisinde kullanılabilecek bir diğer biyoajan seçeneğidir.Bir diğer kullanım alanı ise hematolojidir.Bazı hematoloji vakalarında özelleşmiş hematologlardan biyoajan tedavisi almak mümkündür.Otoimmün trombositopeni adı verilen vakalarda trombosit sayısının azalması sebebiyle biyoloji ajandan faydalanılmaktadır.Bazı hematoloji vakalarında da immun modülatörler de biyoajan seçeneği olarak kullanılabilmektedir.Hekimlerin takdirine bağlı olarak kemoterapi sonrası oluşan trombositopeni vakalarında da biyoajan tedavisi uygulanabilmektedir.Bir diğer kullanım alanı ise alerjidir.Bazı alerji vakalarında da immun modülatör biyoajandan faydalanılmaktadır.
Biyolojik ajanların günümüzde oldukça yaygın olarak kullanıldığı alanlardan biri de endokrinolojidir.Bir tür endokrinopati olan akromegali vakalarında da kullanılan biyoajan tedavisi ile büyüme hormonu baskılanır.Bir diğer kullanım alanı ise nefrolojidir.Bazı nefroloji vakalarının tedavisinde de biyoajan kullanımı söz konusudur.Bu alanlarda kullanılan biyoajanlar arasında renal transplantasyon sonrası rejeksiyon protokollerinde kullanılan antikor bazlı biyoajandan kortikosteroidlere kadar uzanan geniş bir yelpaze söz konusudur.Dünyadaki en eski biyoajan denemelerinden biri olan endokrinoloji alanındaki biyoajan denemeleri artık nefroloji alanında da yapılmaktadır.Bir diğer kullanım alanı ise pulmoner alandır.Bir tür pulmoner hipertansiyon olan pulmoner arteriyel hipertansiyon vakalarında da biyoajan kullanılmaktadır.Bu tür durumlarda da bağışıklık sisteminin aktivitesinin baskılanması amacıyla biyoajanlardan faydalanılır.Pulmoner alanda kullanılan farklı mekanizmalarla çalışan pek çok biyoajan bulunmaktadır.Eğer doktorunuz uygun görürse siz de pulmoner alanda biyoajan tedavisi alabilirsiniz.