Günlük yaşamda geçirdiğimiz zamanın büyük bir kısmı, içerisinde bulunduğumuz fiziksel mekânlarla geçiyor. Sadece evlerimiz değil, ofislerimiz, okullarımız, alışveriş merkezlerimiz, parklar ve sosyal alanlar da dahil olmak üzere, içinde bulunduğumuz her mekân kişiliğimizi etkiliyor. Duygu ve düşüncelerimizi şekillendiriyor. Mekânın insan psikolojisi üzerindeki etkilerini anlamak ise mekan tasarımında önemli bir yere sahip. Çünkü mekan tasarımını yaparken insanların psikolojisinden de faydalanmak, hem mekânın kendisini daha işlevsel kılacak hem de mekânın içinde bulunacak olan kişilere daha iyi bir deneyim sunacak.
Mekânın Birey Üzerindeki Etkileri
Fiziksel mekânların birey üzerindeki etkisi geçmişten bugüne pek çok araştırmaya konu oldu. Farklı disiplinlerden uzmanların bir araya geldiği bu araştırmaların ortak noktası şudur: Mekânlar tasarlanırken yalnızca işlevsellik değil, aynı zamanda mekânı kullanacak olan bireylerin psikolojik özellikleri de göz önünde bulundurulmalıdır. Bu noktada dikkat edilmesi gereken önemli birkaç nokta var:
- Mekânların Renkleri: Mekân tasarımında dikkat edilmesi gereken ilk faktör mekânın rengi. Araştırmalar farklı renklerin insan ruh halini farklı şekillerde etkilediğini gösteriyor. Örneğin; turuncu ve kırmızı gibi sıcak renkler insanların daha sosyal ve iletişimci hissetmesine yardımcı olurken, mavi ve yeşil gibi soğuk renkler insanların daha sakin hissetmesini sağlıyor. Kırmızı renginin gözdeki algı merkezlerini uyardığı ve kalp atışını hızlandırdığı için dikkatli kullanılmalıdır. Turuncu, parlak ve canlı olduğu için iştah açıcıdır. Mavi, sarı ve yeşil gibi açık tonlar ise insanların sakinleşmesini sağlar. Bu nedenle mekân tasarımında renk seçimi önemlidir.
- Duvarların Konumu: Mekânın duvarlarının konumları da insan psikolojisini etkiler. Duvardan çok uzak olmamakla birlikte, kişiyi de sıkmayan bir mesafede olmalıdır.
- Aydınlatma: Aydınlatmanın da insan ruh hali üzerinde olumlu veya olumsuz etkisi vardır. Karanlık mekânlar genellikle gergin ve kaygılı hissettirirken, gün ışığı alan aydınlık mekânlar güven hissi uyandırır.
- Özelleştirme: Mekânlar mümkün olduğunca özelleştirilmeli ve kişiselleştirilmeli. Mekânın ruhu kişiyi yansıtmalı, kişinin kendini ait hissetmesini sağlamalıdır.
- Özel Alan Oluşturma: Mekân içerisinde mahremiyet alanları oluşturulmalı. İnsanlar kendilerini güvende hissedeceği alanlara ihtiyaç duyar.
- Yeşil Alanlar: Yeşil alanlar insanların ruh halini pozitif yönde etkilerken, stres ve kaygıyı azaltır. Ayrıca konsantrasyonu artırır.
Tüm bu faktörlere dikkat edilmesi, mekânın işlevselliği kadar insanların ruh hali üzerinde de olumlu etki yaratır.
Mekanın İnsana Duygu ve Düşüncelerini Şekillendirmedeki Rolü
İnsanoğlu olarak yaşadığımız mekanlar düşünce dünyamızın şekillenmesinde önemli bir role sahiptir. Bu konuda yapılan araştırmalar farklı görüşler ortaya koysa da tüm görüşlerin ortak noktası şudur: İnsan doğası hem fiziksel hem de sosyal mekanların etkisi altındadır.
Mekanın Bilinçdışı Algısı
Peki bu etki nasıl gerçekleşir? Nasıl oluyor da bulunduğumuz fiziksel ortam bilinçdışı zihnimizi etkileyebiliyor? Bu etkiyi iki şekilde açıklayabiliriz:
- Bilinçdışı Etkiler: Yapılan araştırmalar fiziksel mekanın bilinçdışı algımızı etkilediğini gösteriyor. Örneğin; Harvard Üniversitesi’nde gerçekleştirilen bir araştırmada katılımcılara masanın üzerine konan nesnelerin isimleri yazılı kartlar gösterildi. Kartlardaki kelimelerin çoğu olumlu anlam içeriyordu. Katılımcılara 20 dakika boyunca kartlardaki kelimeleri hatırlamaları istendi ve ardından beyin taraması yapıldı. Beyin taraması sırasında katılımcıların bilinçdışı zihnin ilgisini çeken bazı kelimelere odaklandıkları görüldü. Bu kelimeler “sakinleştirici, sevecen ve güvenilir” kelimeleriydi. Taramada bu kelimelerin katılımcıların bilinçdışına hitap ettiği görüldü.
- Çevre Uyaranları: Çevre uyaranları da bilinçaltımız üzerinde etkilidir. Çevremizdeki uyaranlar bilinçli zihin tarafından algılansa da bilincimiz bunu zorlayarak yapar. Bilinçdışı zihnimiz ise bu uyaranları kolayca algılar ve anlamlandırır.
Bu iki faktörün birleşimiyle birlikte fiziksel mekânın bilinçdışı algımız üzerindeki etkisi gerçekleşir.
Mekanın Dinamizmi
Mekanın dinamik doğası sayesinde fiziksel ortamımızdaki değişiklikler ruh halimizdeki değişikliklerle ilişkilidir. Belirli bir fiziksel ortamda geçirilen uzun zaman sonucunda meydana gelen zihinsel değişiklikler, o ortamda yer alan fiziksel değişikliklerle ilişkilidir.
Örneğin; düşük tavanlı bir mekânda yüksek tavanlı bir mekâna göre daha az zaman geçirmek psikolojik olarak daha az rahatlatıcıdır. Düşük tavanlı bir ortamda bulunduğunuzda kendinizi daha çok sıkışmış hissedebilirsiniz. Hemen ardından yüksek tavanlı bir ortamda kendinizi daha rahat hissedeceksinizdir. Aynı zamanda fiziksel ortamın dinamik doğasıyla birlikte algılayabildiğimiz şeylerde farklılık meydana gelir. Örneğin; kırmızı ışık altında sarı ışık altında olduğunuzdan daha az beyaz ışık algılarsınız.
Mekanın İnsana Davranışsal Etkileri
Birey üzerinde bilinçdışı etkilerin yanı sıra davranışsal değişikliklere de neden olan fiziksel mekân, insan psikolojisi üzerinde kapsamlı bir etkiye sahiptir. Yapılan araştırmalar fiziksel ortamlarımızdaki özelliklerin insan davranışlarını etkilediğini gösteriyor.
Mekanın Düzeni
Mekanın düzeni insan davranışını etkileyen önemli bir faktör. Araştırmalar düzenin insan davranışındaki etkilerini doğruluyor.
Örneğin; yapılan bir araştırmada katılımcılara ofis içindeki sandalyeler düzenlenmiş halde gösterildi. Ofis içerisindeki sandalyeler düzenlenmiş olduğunda katılımcılar işbirlikçi olarak değerlendirildi. Sandalyeler düzensiz biçimde yerleştirildiğinde ise katılımcılar daha az işbirlikçi olarak değerlendirildi.
Benzer şekilde yapılan başka bir araştırmada ise katılımcılara düzenli ve dağınık şekilde yerleştirilmiş kitaplar gösterildi. Düzenli kitapların olduğu ortamda bulunan katılımcılar daha az suçlu olmaya eğilimliydi ve aynı zamanda daha yardımsever davrandılar.
Mekanın Boyutları
Mekanın boyutları da insan davranışını etkileyebilir. Yapılan araştırmalar açık ve geniş alanlarda bulunan kişilerin daha özgürlükçü ve samimi hissettiğini gösteriyor.
Ayrıca mekanın boyutları sosyal etkileşimi de etkileyebilir. Örneğin; yapılan bir araştırmada ortamdaki ışık miktarıyla sosyal etkileşim arasındaki ilişki incelendi. Araştırma sonucunda ortamda yeterince ışık olmadığında insanlar daha az sosyal davranıyorlar.
Doğa Manzarası
Mekanda doğa manzarası olması da bireylerin ruh halini olumlu yönde etkilerken, stres seviyelerini azaltıyor.
Araştırmalar doğa manzaralarının dikkat eksikliğini azaltarak bilişsel işlevleri iyileştirdiğini gösteriyor.
Mekan Tasarımında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
Mekanın insan psikolojisi üzerindeki etkileri göz önünde bulundurulduğunda mekan tasarımında dikkat edilmesi gereken birkaç nokta var:
- Mekanın Renkleri: Mekanın rengi çok önemlidir. Renklerin psikolojik etkileri dikkate alınmalı.
- Konumlandırma: Duvarlar ve diğer yapısal elemanlar konumlandırılırken dikkat edilmeli, kişiyi sıkmayan bir mesafede olmalıdır.
- Aydınlatma: Aydınlatma yeterince sağlanmalı; hem doğal hem de yapay aydınlatma ile mekanda bulunan kişiler sakinleştirilmeli.
- Kişiselleştirme: Mekan mümkün olduğunca kişisel özellikleri yansıtacak şekilde özelleştirilmelidir.
- Mahremiyet Alanları: Mekan içerisinde mahremiyet alanları oluşturulmalı; kişilerin kendilerini güvende hissetmeleri sağlanmalıdır.
- Yeşil Alanlar: Yeşil alanlar oluşturarak doğayla bağlantı sağlanmalı; böylelikle stres seviyeleri azaltılmalı ve dikkati arttırılmalıdır.
Sıkça Sorulan Sorular
Mekan insan psikolojisini nasıl etkiler?
Mekan, insan psikolojisini bilinçdışı algısı aracılığıyla etkilerken aynı zamanda davranışsal değişikliklere neden olur.
Bilinçdışı algı nedir?
Bilinçdışı algı, bilinçli zihnin farkında olmadan çevredeki uyarıcılara duyulan algıdır.
Nasıl oluyor da fiziksel ortam bilinçdışı zihni etkiliyor?
Piyasadaki nöropsikolojik araştırmalara göre fiziksel mekanın özellikleri bilinçdışı zihnin algısını değiştirerek onu etkiliyor.
Mekanın düzeni insan davranışını nasıl etkiler?
Mekanın düzeni insan davranışını sosyal etkileşim ve suçluluk gibi faktörler aracılığıyla etkileyebilir.