Türk müziği makamlarının insan üzerindeki etkileri ile ilgili çok sayıda araştırma yapılmış ve bu konuda oldukça fazla bilgi edinilmiştir. Zaman zaman farklı müzik türleri ile ilgili de benzer araştırmaların yapıldığını görebiliyoruz. Örneğin, klasik müzik ve caz müziğinin insanlar üzerindeki etkileri ile ilgili de yapılan araştırmalar bulunmaktadır. Yapılan araştırmalarda Türk müziği makamlarının insan üzerindeki etkilerinin farklı yönleri incelenmiştir. Söz konusu araştırmalarda makamlar; stres, depresyon, kaygı, ruh haline, beyin dalgalarına, bilişsel gelişime ve psikolojiye olan etkileri ile ele alınmıştır.
1. Stres Azaltma Etkisi
Türk müziği makamlarının insan üzerindeki etkileri arasında stres azaltma etkisi de yer alır. Bununla birlikte stres azaltma etkisi yalnızca Türk müziği makamları için değil tüm müzik türleri için söz konusudur. Yapılan araştırmalar müziğin stres hormonları olarak bilinen kortizol seviyelerini azalttığını ve genel anlamda stres azaltıcı bir etki yarattığını göstermektedir. Bununla birlikte her bir müzik türünün kişinin ruh hali üzerindeki etkisi de farklılık gösterebilir.
Örneğin, Stanford Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmaya göre klasik müzik dinlemek beyin dalgalarını sakinleştirerek stresin azalmasını sağlar. Klasik müzik dinleyen deneklerin kalp atış hızlarında da düşüş gözlemlenmiştir.
Bunların yanı sıra yapılan farklı araştırmalar 1990’lı yıllardan itibaren stresin azaltılması ve gevşeme sağlanması amacıyla çeşitli alanlarda müzik terapisi uygulandığını göstermektedir. Örneğin, hastane ortamında geçirdiği zaman stres ve kaygı seviyesini azaltmaya yönelik müzik terapisi uygulanan hastalar üzerinde yapılan bir araştırmada, müzik dinleyen hastaların kaygı seviyelerinde anlamlı düşüş olduğu gözlemlenmiştir.
Özetle Türk müziği makamlarının insan üzerindeki etkilerinden biri olan stres azaltma etkisi, tüm müzik türleri için geçerli bir durumdur.
2. Depresyona İyi Gelmesi
Türk müziği makamlarının insan üzerindeki etkilerinden biri de depresyona iyi gelmesidir. Müziğin insan ruhu üzerindeki olumlu etkileri uzun zamandır biliniyor. Öyle ki Antik Yunan’dan günümüze kadar birçok düşünür, şair ve sanatçı yazdığı eserlerde veya eserlerinde müziğin insan ruhu üzerindeki olumlu etkilerinden bahsetmiştir.
Örneğin, ünlü düşünürlerden Aristo, müziğin insan ruhu üzerindeki olumlu etkilerine dair birkaç madde saymıştır. Bu maddelerden biri olan ‘Duygu uyandırma’ maddesinde Aristo, müziğin belli duyguları uyandırdığını ifade eder.
Müziğin ruh sağlığını olumlu yönde etkilemesi ile ilgili yapılan araştırmalar da bunu destekler niteliktedir. Örneğin, 2023 yılında Türkiye’de gerçekleştirilen bir araştırmada; Türk müziği dinleyen kadınların stres düzeylerinde anlamlı düşüş gözlemlenmiştir. Ayrıca katılımcıların genel ruh hali ve yaşam tatminleri üzerinde de iyileşme sağlandığı sonucuna varılmıştır.
Özetle Türk müziği makamlarının insan üzerindeki etkilerinden biri de depresyona iyi gelmesidir.
3. Kaygıyı Azaltması
Türk müziği makamlarının insan üzerindeki etkileri arasında kaygıyı azaltması da bulunur. Türkiye’de gerçekleştirilmiş bir çalışmada Türk müziği dinleyen katılımcılarda kaygı düzeyinde anlamlı düşüş gözlemlenmiştir.
Bunun dışında genel olarak kaygıyı azaltmaya yönelik yapılan birçok araştırma bulunmaktadır. Örneğin, 2019 yılında Niccolai ve arkadaşları tarafından yürütülen bir çalışma sonucunda; kaygı bozukluğu olan deneklerin kaygı düzeylerini azaltmak amacıyla haftada 2 kez 8 hafta boyunca müzik terapisi uygulandığında, deneklerin kaygı seviyelerinde anlamlı düşüş olduğu gözlemlenmiştir.
Müziğin kaygıyı azaltıcı etkisinin altında yatan nedenlerden biri; kişinin yoğun kaygı hissettiği dönemlerde kalp atış hızının artmasıdır. Yapılan araştırmalar ise bazı türlerde müzik dinlemenin kalp atış hızını düzenlemeye yardımcı olduğunu göstermektedir.
Bunların dışında, NEURON isimli dergide yayınlanan bir çalışmada; ABD’nin ünlü psikiyatri hastanelerinden biri olan Sheppard Pratt’ta yatan hastalara 30 dakika boyunca Mozart’ın Es Major K.448 numaralı piyanolu konçertosu dinletilmiş ve bu süreçte hastaların kaygı seviyeleri ölçülmüştür. Bu çalışmada hastaların kaygı seviyelerinde anlamlı düşüş gözlemlenmiştir.
Müzik dinlemeyi seven kişiler için kaygıyı azaltmanın en keyifli yolunun Türk müziği makamları veya başka bir türdeki müzik dinlemek olduğunu söyleyebiliriz.
4. Ruh Halini İyileştirmesi
Türk müziği makamlarının insan üzerindeki etkileri arasında ruh halini iyileştirmesi de yer alır. Yapılan araştırmalar; genel anlamda müzik dinlemenin kişinin ruh hali üzerinde olumlu etki yarattığını ve ruh halini iyileştirdiğini gösterir.
Ruh halinin düzelmesine sebep olan faktörlerden biri; kişinin müzik dinlerken beynin ödül merkezini uyararak dopamin salgılamasıdır. Dopamin ise beyinde haz ve ödül hissi uyandırır.
Bununla birlikte yapılan bazı araştırmalar ruh halini iyileştiren belirli türlerde müziklerin varlığına da işaret eder. Örneğin, 2017 yılında Kuzey İtalya’da gerçekleştirilen bir çalışmada; İtalyan popüler müziğini dinleyen deneklerin ruh hali üzerinde olumlu etki gözlemlenmiştir. Benzer şekilde farklı ülkelerde yapılan başka çalışmalarda da diğer türlerdeki müziklerin ruh halini iyileştirdiğine dair bulgular elde edilmiştir.
Kısaca Türk müziği makamları gibi diğer tüm müzik türlerinin de insan ruhu üzerinde olumlu etki yarattığı söylenebilir.
5. Beyin Dalgalarını Etkilemesi
Türk müziği makamlarının insan üzerindeki etkileri arasında beyin dalgalarını etkilemesi de bulunur. Beyin dalgaları; beynin o anda hangi tür faaliyetlerde bulunduğunu gösterir. Beyin dalgaları genelde alfa, beta, gama, delta ve teta olmak üzere 5 farklı sınıfta incelenir:
- Alfa Dalgaları: Beynin 8-12 Hz aralığında çalıştığı düşük frekans dalgalarıdır. Beynin en rahat olduğu ve sakinleştiği durumlarda oluşur. Kişi meditasyon yaparken veya derin rahatlama dönemlerinde beyin alfa dalgasında çalışır.
- Beta Dalgaları: Beynin 12-30 Hz aralığında çalıştığı yüksek frekans dalgalarıdır. Beynin aktif olduğu dönemlerde oluşur. Özellikle zihinsel konsantrasyon ve stres durumlarında beyin beta dalgasında çalışır.
- Gama Dalgaları: Beynin 30 Hz’in üzerinde çalıştığı en yüksek frekans dalgalarıdır. Beynin en aktif olduğu dönemlerde oluşur. Gama dalgasında çalışan beynin bilgi işlemesi ve tüm bölümlerinin senkronize çalışması gerçekleşir.
- Delta Dalgaları: Beynin 0-4 Hz aralığında çalıştığı düşük frekans dalgalarıdır. Genellikle uyku sırasında oluşur ve beyin kişiyi derin uykuya alarak enerji toplamasını sağlar.
- Teta Dalgaları: Beynin 4-8 Hz aralığında çalıştığı düşük frekans dalgalarıdır. Genellikle uyku sırasında oluşur ancak kişi meditasyon yaparken veya derin rahatlama dönemlerinde de beyin teta dalgasında çalışabilir.
Yapılan araştırmalar beynin alfa dalgasında çalıştığı dönemlerin genel anlamda insan üzerinde sakinleşme, huzur bulma ve derin rahatlama gibi etkiler yarattığını göstermektedir. Bununla birlikte alfa dalgasında çalışmanın meditasyon yapan kişilerde görülen beyin dalgası olduğunu gösteren birçok çalışma da bulunmaktadır.
Ayrıca yapılan bir araştırmaya göre, yaklaşık olarak 5 dakika boyunca Türk sanat müziği dinleyen deneklerin beyin aktivitelerinde beta dalgasından alfa dalgasına geçiş olduğu gözlemlenmiştir.
Kısaca Türk müziği makamlarının insan üzerindeki etkileri arasında beyin dalgalarını etkilemesi de bulunur.
6. Bilişsel Gelişimi Desteklemesi
Bazı araştırmalar Türk müziği makamlarının insan üzerindeki bilişsel gelişime olumlu etki yarattığını gösterir. Bilişsel gelişim; düşünme, öğrenme ve hatırlama gibi zihinsel süreçleri kapsar ve bu süreçlerin tümü birbirinden bağımsız değildir; her biri diğerinin gelişimini destekleyebilir.
Düşünme bilişsel gelişimin temel bileşenlerinden biridir ve zihinsel süreçlerden biri olan düşünceyi oluşturan bilişsel aktiviteler; algılama, yargılama, akıl yürütme, karar verme ve sorun çözmedir.
Bilişsel gelişimi destekleyen faktörlerden biri de bazı türlerde yapılan müzik eğitimidir. Örneğin; 2023 yılında Türkiye’de gerçekleştirilen bir çalışma sonucunda Türk Müziği Eğitim Programına katılan öğrencilerin bilişsel gelişim göstergelerinden biri olan algılama yeteneklerinde anlamlı artış gözlemlenmiştir.
Benzer şekilde Brezilya’da gerçekleştirilen başka bir araştırmada; haftada iki kez piyano dersi alan çocuklarda bilişsel gelişim göstergelerinden biri olan işitsel algıda artış olduğu bulunmuştur.
Kısaca bazı araştırmalar Türk müziği makamlarının insan üzerindeki bilişsel gelişimi desteklediğini gösterir.
7. Psikolojik Gelişimi Desteklemesi
Pek çok araştırma Türk müziği makamlarının insan üzerindeki psikolojik gelişime olumlu etki yarattığını göstermektedir. Psikolojik gelişim; fiziksel, bilişsel ve sosyal gelişim ile birlikte bireyin hayatı boyunca yaşadığı değişiklikleri içeren kişisel gelişim alanlarından biridir.
Psikolojik gelişimi destekleyen faktörlerden biri de bazı türlerde yapılan müzik eğitimidir. Örneğin; 2023 yılında Türkiye’de gerçekleştirilen bir çalışmada Türk Müziği Eğitim Programına katılan öğrencilerin psikolojik gelişim göstergelerinden biri olan öz disiplin puanlarında artış gözlemlenmiştir.
Bunun dışında sosyal gelişimin bileşenlerinden biri olan sosyal yeterlilik üzerine yapılan başka bir araştırmada da yine Türk Müziği Eğitim Programına katılan öğrencilerin sosyal yeterlilik puanlarında artış olduğu bulunmuştur.
Benzer şekilde 2023 yılında Meksika’da gerçekleştirilen bir başka çalışmada haftada iki kez piyano dersi alan çocukların psikolojik gelişim göstergelerinden biri olan sosyal yeterlilik puanlarında artış gözlemlenmiştir.
Kısaca Türk müziği makamlarının insan üzerindeki psikolojik gelişime olumlu etki yarattığını gösteren çok sayıda araştırma bulunmaktadır.