Kuduz, merkezi sinir sistemini etkileyen ve neredeyse her zaman ölümcül olan bir viral hastalıktır. Kuduz virüsü, genellikle enfekte bir hayvanın ısırmasıyla insanlara bulaşır ve belirtiler ortaya çıkmadan önce hızla müdahale edilmediğinde ölümle sonuçlanabilir. Kuduzun en yaygın belirtisi, enfekte hayvanın aşırı salya akıtması ve sinirsel davranış değişiklikleridir. Kuduz, her coğrafi bölgede bulunan bir hastalıktır, ancak bazı bölgelerde daha yaygın olarak görülmektedir. Gelişmiş ülkelerde yaygın değildir, fakat gelişmemiş ve gelişmekte olan bazı bölgelerde ciddi bir sağlık sorunu oluşturabilir.
Kuduz Hastalığı Nedir?
Kuduz, Rhabdoviridae ailesinden Lyssavirus cinsine ait bir virüsle (rabies virus) bulaşan ve merkezi sinir sistemını etkileyen zoonoz (hayvanlardan insanlara bulaşabilen) bir hastalıktır. Kuduz, genellikle enfekte bir hayvan tarafından ısırılma ya da o hayvanın salgılarının (tükürük gibi) doğrudan temas etmesi ile bulaşır.
Kuduz virüsü bulaştıktan sonra hızla çoğalararak sinir yolları aracılığıyla omuriliğe ve beyine kadar ilerler. Beyinde çoğalan virüs, sinir yolları aracılığıyla vücudun diğer bölgelerine, özellikle daima hareket halinde olan hayvanların (köpek, kedi vb.) ağız içi ve çevresine, dudaklarına ve boğazlarına ulaşır. Bu sırada vücut ısısının yükselmesine ve aşırı salya akıntısına neden olur. Virüsün beyinde yerleşmesiyle birlikte belirtiler de başlamaya başlar.
Kuduzun Belirtileri Nelerdir?
Kuduzun belirtileri virüsün bulaştığı bölgeye, kişinin genel sağlık durumuna ve kuduz virüsü taşıyan hayvanla temastan itibaren geçen zamana bağlı olarak farklılık gösterebilir. Kuduz belirtileri genel olarak ateş, baş ağrısı, halsizlik ve iştahsızlık gibi nonspefifik semptomlarla başlar. Virüs sinir sistemini etkilediği için belirtiler arasında kas kontrolünü sağlayan sinir hücrelerinin işlevinin bozulmasına bağlı olarak kas spazmları, koordinasyon bozukluğu ve felç yer alır.
Kuduzun erken dönem belirtileri:
- Ateş
- Baş ağrısı
- İştahsızlık
- Halsizlik
- Bulantı ve kusma
- Karın ağrısı
- Sinirlilik
- Agresif davranışlar
- Uyuyamama
- Kaslarda ağrı veya rahatsızlık
Kuduzun ilerleyen dönemlerinde kişide şu belirtiler görülmeye başlanır:
- Ağrılı kas spazmları
- Zorlu yutkunma
- Dudak çevresinde ve dilin kökünde uyuşma hissi
- Koordinasyon bozukluğu
- Aşırı salya akıntısı
- Havadar öksürük, nefes alma zorluğu
- Delirme, hayal görme, korku ve kaygı gibi ruhsal bozukluklar
Kuduz belirtileri kişiden kişiye değişiklik gösterse de genel olarak üç aşamada ilerler: ilk aşama, merkezi sinir sistemının enfeksiyondan zarar görmesiyle oluşan semptomların gözlemlendiği aşama; ikinci aşama, kuduz virüsünün beyinde çoğalmaya başladığı dönem; üçüncü aşama ise virüsün vücudun farklı bölgelerine yayılmasıyla ortaya çıkan semptomların görüldüğü son aşamadır. Bu son aşamada kişide şiddetli havale semptomları görülür.
Kuduz Nasıl Bulaşır?
Kuduz, kuduz virüsü taşıyan bir hayvan tarafından ısırılma ya da o hayvanın tükürüğünün doğrudan teması ile bulaşır. Nadir de olsa insanlarda kuduz vakası tespit edilen ülkelerdeki yaygın bulaşma yolu, enfekte bir hayvan tarafından ısırılmadır. Hayvanlar arasında ise en sık bulaşma yolu yarasaların ısırmasıdır.
Bazı durumlarda kuduz virüsünün bulaşma ihtimali yüksek olsa da enfekte hayvan tarafından ısırılmamak ya da temas etmemek bu durumda korunmak için yeterlidir. Enfekte hayvanla temastan sonra kuduz aşısı olmak, kuduz hastalığının önüne geçer.
Kuduz Hayvan Nasıl Olur?
Kuduz hayvanın en önemli özelliği aşırı salgı akıntısı yaşamasıdır. Kuduz virüsü bulaşan hayvanların davranışlarında değişiklikler görülmeye başlanır. Normal şartlarda sakin olan bir hayvan agresifleşebilirken; agresif olan bir hayvan ise sinirli-nazik olabilir. Hayvanların havalarında da değişiklikler gözlemlenebilir. İrritabilite adı verilen bu durum sonucunda hayvanlarda korku ve kaygı artışı olur. Kuduz belirtileri gösteren hayvanlarla temastan kaçınılmalıdır.
Kuduz Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?
Kuduz hastalığının kesin teşhisi ancak laboratuvar ortamında yapılabilir. Kuduz belirtileri gösteren hasta ya da hayvanlardan gerekli örnekler alınıp, teşhis testleri uygulanır. Kuduzu kesin olarak teşhis edebilmenin tek yolu noktalı biçimde floresan antikor testi (FAT) olarak bilinir.
Kuduz Hastalığının Tedavisi Var mıdır?
Kuduz hastalığına yakalanmış bir kişinin tedavisi oldukça zordur. Kuduz hastalığının tedavisinden çok önlenmesi önemlidir. En etkili önlem kuduz aşısıdır. Kuduz virüsü bulaşma riski yüksek olan kişiler (sağlık çalışanları gibi) için kuduz aşısı önerilir. Bu aşı belirli aralıklarla tekrar edilmelidir.
Hayvan ısırması sonrası risk değerlendirmesi yapılarak gerekiyorsa kuduz aşısına başlanmalıdır. Aşının etkili olabilmesi için ısırmadan sonraki ilk 14 gün içinde uygulanması gerekir. Risk değerlendirmesinde; hayvanın kuduz açısından gözlem altına alınabilme durumu, ısırılan kişinin sağlık durumu, ısırının yerine göre risk durumu gibi etkenler göz önünde bulundurulur.
Kuduz Hastalığına Karşı Alınacak Önlemler Nelerdir?
Kuduz hastalığından korunmak için alınabilecek önlemler şunlardır:
- Kuduz aşısı olmak
- Aşılanmış kişilerde bağışıklığın devam edip etmediğini kontrol etmek ve gerekirse tekrar aşı olmak
- Hayvan ısırması durumunda derhal sağlık kuruluşuna başvurmak ve gerekirse kuduz aşısı olmak
Dikkat: Kuduz görülen bölgelerde yaşayan kişilerin, sağlık bakanlığı tarafından önerilen program çerçevesinde düzenli olarak aşılanması gerekmektedir.