Diyabet (şeker hastalığı), vücudun insülin hormonunu yeterli miktarda üretemediği veya insüline tepki veremediği, yüksek kan şekeri (glukoz) seviyelerine yol açan bir metabolizma bozukluğudur. İnsülin, pankreas tarafından üretilen ve kan şekeri seviyelerini kontrol etmeye yardımcı olan bir hormondur. Diyabet tedavi edilmediğinde kalp, göz, böbrekler, sinirler ve diğer organlarda sorunlara neden olabilir. Diyabet tedavisinde ilaçlar, diyet değişiklikleri, egzersiz ve insülin kullanımı yer alır.
Diyabet (Şeker Hastalığı) Nedir?
Diyabet (şeker hastalığı), vücudun glukozu enerji olarak kullanmasını engelleyen ve bu nedenle kan şekerinin yüksek olmasına neden olan bir durumdur. Diyabetiniz varsa, vücudunuz ya yeterli insülin üretemez ya da insülin doğru çalışmaz. Diyabet tedavi edilmezse yüksek kan şekeri kalp hastalığı, böbrek hastalığı ve körlüğe neden olabilecek sorunlara yol açabilir.
Diyabet Türleri Nelerdir?
Diyabetin temel türleri şunlardır:
-
Tip 1 Diyabet: Vücudun bağışıklık sisteminin pankreasın insülin üreten hücrelerine saldırması sonucu oluşur. Genellikle çocukluk ve gençlik döneminde görülür. Tip 1 diyabetli bireylerin yaşamları boyunca düzenli olarak insülin alması gerekir.
-
Tip 2 Diyabet: Vücudun insüline karşı direnç geliştirmesi veya yeterli insülin üretilmemesi sonucu ortaya çıkar. Genellikle yetişkinlerde görülse de son yıllarda çocuklarda da artış göstermektedir. Yaşam tarzı değişiklikleri, ağızdan alınan ilaçlar veya gerektiğinde insülin enjeksiyonları ile tedavi edilebilir.
-
Gestasyonel Diyabet: Hamilelik sırasında ortaya çıkan ve genellikle doğumdan sonra kaybolan diyabet türüdür. Bu hastalarda hamilelik öncesi diyabet yoktur ancak gebelikte insülin ihtiyacı artar ve gebelikte diyabet gelişebilir.
-
Prediyabet: Kan şekeri seviyesi normalden yüksek ancak henüz diyabet olarak kabul edilemeyecek kadar yüksek olduğu durumdur. Prediyabeti olan kişilerde yaşam tarzı değişiklikleri ile Tip 2 diyabet gelişimi engellenebilir.
Tip 1 Diyabet
Tip 1 diyabet, bağışıklık sisteminin insülini üreten pankreas hücrelerine saldırması nedeniyle insülin üretiminin durmasıdır. Tip 1 diyabetin kesin nedeni bilinmemektedir ancak genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin birlikte etkili olduğu düşünülmektedir. Tip 1 diyabet genellikle çocukluk veya gençlik döneminde ortaya çıkar.
Tip 2 Diyabet
Tip 2 diyabette vücut insüline karşı direnç gösterir veya yeterli insülin üretilmez. Genellikle 40 yaş üstü bireylerde görülmesine rağmen, çocuklarda da artış göstermektedir. Genetik, obezite, hareketsiz yaşam tarzı ve sağlıksız beslenme gibi faktörler Tip 2 diyabete yol açabilir.
Gestasyonel Diyabet
Gestasyonel diyabet, hamilelik sırasında ortaya çıkan bir diyabet türüdür. Hamilelik öncesi diyabeti olan kadınlarda veya risk faktörleri taşıyan kadınlarda gebeliğin 24-28. haftaları arasında yapılan tarama testlerinde kan şekeri seviyesinin yüksek çıkması gestasyonel diyabet olarak kabul edilir. Gestasyonel diyabet genellikle hamilelik sona erdiğinde kaybolur ancak doğumdan sonra da dikkat edilmesi gereken bir durumdur.
Diyabetin Belirtileri Nelerdir?
Diyabetin belirtileri arasında aşırı susama, sık idrara çıkma, açlık hissi, yorgunluk, bulanık görme, yaraların geç iyileşmesi ve ellerde ya da ayaklarda uyuşma veya karıncalanma yer alır.
Tip 1 Diyabette Belirtiler:
Tip 1 diyabette belirtiler genellikle hızla ortaya çıkar. Bu belirtiler şunlardır:
-
Ağız kuruluğu ve aşırı susama
-
Sık idrara çıkma ve gece idrarına kalkma
-
Yorgunluk ve halsizlik
-
Açlık hissi
-
Bulanık görme
-
Ciltte kuruluk ve yaraların geç iyileşmesi
-
Düşük kilolu olma veya kilo kaybı yaşama
-
Mide bulantısı veya kusma (Diyabetik ketoasidoz belirtileri)
Tip 2 Diyabette Belirtiler:
Tip 2 diyabette belirtiler genellikle yavaş yavaş ortaya çıkar ve bazı bireylerde hiç görülmeyebilir. Bu belirtiler şunlardır:
-
Ağız kuruluğu ve aşırı susama
-
Sık idrara çıkma ve gece idrarına kalkma
-
Yorgunluk ve halsizlik
-
Açlık hissi
-
Bulanık görme
-
Ciltte kuruluk ve yaraların geç iyileşmesi
-
Ellerde veya ayaklarda uyuşma hissi veya karıncalanma
-
Kilo kaybı (her zaman olmaz)
Diyabetin Nedenleri Nelerdir?
Diyabetin kesin nedeni tam olarak anlaşılamamıştır ancak Tip 1 diyabetin otoimmün bir reaksiyon sonucu oluştuğu düşünülmektedir; Tip 2 diyabette ise genetik ve çevresel faktörlerin birleşiminin rol oynadığı kabul edilmektedir.
Otoimmün Reaksiyonlar:
Tip 1 diyabette pankreasın insülini üreten hücrelerinin bağışıklık sistemi tarafından tahrip edilmesi otoimmün bir reaksiyondur. Bu durum çevresel faktörler, viral enfeksiyonlar veya genetik yatkınlığın etkisiyle gerçekleşir.
Genetik Faktörler:
Tip 2 diyabette ailede diyabet öyküsü bulunması, kişinin bu hastalığa yakalanma riskini artırır. Ayrıca belirli genetik varyasyonların da Tip 2 diyabete katkıda bulunduğu araştırmalarla gösterilmiştir.
Yaşam Tarzı:
Obezite, sağlıksız beslenme alışkanlıkları ve fiziksel aktiviteden yoksunluk, Tip 2 diyabete yakalanma riskini artıran faktörlerdir. Özellikle vücutta yağ birikiminin insüline karşı direnci artırdığı düşünülmektedir.
Hormonal Değişiklikler:
Gestasyonel diyabetin nedeni tam olarak anlaşılamamıştır ancak hamilelikte oluşan hormon değişikliklerinin insülinin etkisini azalttığı düşünülmektedir.
Diğer Faktörler:
Yaş, hipertansiyon varlığı, yüksek kolesterol seviyeleri, polikistik over sendromu (PKOS) gibi hormonal bozukluklar da kadınlarda hem gebelik öncesi hem de gestasyonel diyabet riskini artırmaktadır.
Diyabet Tanısı Nasıl Konur?
Diyabet tanısı için yapılan testler arasında açlık kan şekeri testi, tokluk kan şekeri testi, HbA1c testi ve idrar testleri yer alır. Bu testlerde belirli değerlerin üzerinde olması diyabet tanısını destekler.
Açlık Kan Şekeri Testi:
Açlık kan şekeri testi, en az sekiz saat boyunca hiçbir şey yenilip içilmeden yapılan bir testtir. Test sonucunda:
-
Normal: 99 mg/dL’nin altı
-
Prediyabet: 100-125 mg/dL arası
-
Diyabet: 126 mg/dL veya üzeri bulunur.
Tokluk Kan Şekeri Testi:
Tokluk kan şekeri testi, son öğünden en az iki saat sonra yapılan bir testtir. Test sonucunda:
-
Normal: 140 mg/dL’nin altı
-
Prediyabet: 140-199 mg/dL arası
-
Diyabet: 200 mg/dL veya üzeri bulunur.
HbA1c Testi:
HbA1c testi son üç aylık ortalama kan şekeri seviyesini gösterir. Bu testte:
-
Normal: %5.7’nin altı
-
Prediyabet: %5.7-%6.4 arası
-
Diyabet: %6.5 veya üzeri bulunur.
İdrar Testleri:
İdrar testleri ile idrarda glukoz veya keton varlığı kontrol edilir. İdrarda glukoz bulunması genellikle kandaki glukoz seviyesinin yüksek olduğuna işaret eder.
Diyabet Nasıl Tedavi Edilir?
Diyabet tedavisi tipine bağlıdır; Tip 1 diyabette insülin tedavisi gerekirken, Tip 2 diyabette yaşam tarzı değişiklikleri ve ilaçlar kullanılır. Ayrıca her iki tipte de kan şekeri düzeylerini izlemek önemlidir.
İnsülin Tedavisi:
İnsülin tedavisi, Tip 1 diyabette zorunlu olarak kullanılan bir tedavi yöntemidir. Vücut insülini üretemediği için dışarıdan insülin alınması gerekir. İnsülin enjeksiyonları farklı formlarda olabilir; hızlı etkili, uzun etkili veya kombinasyonu şeklinde olabilir. İnsülin pompası kullanımı da bir diğer alternatif tedavi yöntemidir.
İlaç Tedavisi:
Tip 2 diyabette kullanılan çeşitli oral (ağızdan alınan) ilaçlar mevcuttur. Bu ilaçlar vücudun daha fazla insülin üretmesine yardımcı olabilir veya hücrelerin insülini daha etkili kullanmasını sağlayabilir. Bazı ilaçlar ise bağırsaklardaki glukoz emilimini azaltarak etki eder. Metformin adı verilen ilaç en sık kullanılan ilk basamak tedavi seçeneğidir.
Kan Şekeri İzleme:
Diyabet tedavisinde en önemli adımlardan biri kan şekeri seviyelerinin düzenli olarak izlenmesidir. Bu izleme sayesinde kan şekeri seviyelerinin çok yüksek veya çok düşük olup olmadığını belirleyebilir; gerektiğinde beslenme tarzında değişiklikler yaparak seviyeleri kontrol altında tutabilirsiniz.
Beslenme Düzenlemesi:
Sağlıklı beslenme alışkanlıkları edinmek diyabet yönetiminde kritik bir rol oynar. Karbonhidrat tüketimini kontrol etmek, tam tahıllar, sebzeler ve meyveler gibi sağlıklı besinleri tercih etmek önemlidir. Ayrıca porsiyonları kontrol altında tutmak da gereklidir.
Egzersiz:
Egzersiz yapmak, özellikle Tip 2 diyabette vücudun insülini daha etkili kullanmasını sağlar; ayrıca kilo kontrolüne yardımcı olur ve stres seviyelerini düşürür. Haftada en az 150 dakika orta şiddette aerobik egzersiz yapmak önerilmektedir.
Sonuç Olarak;
Diyabet (şeker hastalığı), vücudun glukozu enerji olarak kullanmasını engelleyen metabolik bir bozukluktur. Tip 1 diyabette insülin tedavisi gereklidir; Tip 2 diyabette ise yaşam tarzı değişiklikleri ve ilaçlar kullanılır. Her iki tipte de düzenli kan şekeri izleme önemlidir.