İlaçların Yan Etkileri

İlaç Yan Etkileri

İlaç yan etkileri; ilaçların beklenmeyen, istenmeyen veya zararlı etkileridir. İlaçlar kimyasal maddeler içerdiği için vücutta farklı etkilere neden olabilmektedir. Bu etkiler ilacın beklenen etkisi olabilirken, farklı bir organ veya sistem üzerinde ortaya çıkan etkiler ise yan etki olarak tanımlanır. Her ilaç kullanıldığında farklı kişilerde farklı yan etkiler görülebilir. Aynı ilacı kullanan kişilerde ise zaman zaman benzer yan etkiler de ortaya çıkabilir. Ancak bu yan etkilerin tamamının görülmesi beklenmez.

Yan etkiler ilacın kullanım amacına göre değişiklik gösterebilir. Örneğin ağrı kesici ilaçlarda mide ağrısı, kan sulandırıcı ilaçlarda morarma veya kanama gibi yan etkiler görülebilir. Bunlar ilacın kullanım amacıyla ilgili olan yan etkilere örnek verilebilir. Bunun dışında vücudun herhangi bir yerinde veya işlevinde ortaya çıkan beklenmedik yan etkiler de görülebilir. Örneğin ağrı kesici kullanımı sonrasında ciltte döküntü, nefes darlığı ve şişlik gibi alerjik reaksiyonlar yaşanabilir.

İlaç kullanımı sırasında yan etki görülmesi durumunda yapılması gereken ilk şey doktora veya eczacıya danışmaktır. Danışma işlemi sonrasında ilacın kullanım şeklinin değiştirilmesi, dozunun azaltılması veya tamamen kesilmesi önerilebilir. Yan etki görülen ilaçların kullanımı esnasında doktor tavsiyelerinin dışında hareket edilmemesi önemlidir. Bunun dışında yan etki bildirimleri için Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu’nun web sayfasında bulunan İlaç Yan Etki Bildirim Formu doldurulabilir ve gönderim sağlanabilir.

Yan etkilerin oluşmasını önlemek veya azaltmak için bazı önlemler alınabilir. Bu önlemler arasında; ilacın prospektüsünde yazan talimatlara uymak, ilaç kullanımında önerilen süreyi aşmamak, doktor tarafından önerilen dozdan fazlasını almamak, varsa alerjik reaksiyon riskini azaltmak için daha önce kullandığınız ilaçlarla birlikte kullanmanız önerilen ilaçları kullanmak gibi maddeler yer alır. Ayrıca kan testleri ile bazı değerlerin takibi yapılabilir ve olası yan etkilerin önüne geçilebilir.

İlaç Yan Etkileri Nelerdir?

İlaçların yan etkileri çok geniş bir yelpazede sıralanabilir. Bazı ilaçlar sadece bir veya iki yan etkiye sahip olabilirken bazı ilaçlar çok sayıda ve ciddi yan etkiye sahip olabilir. Örneğin serotonin geri alım inhibitörü (SSRI) olarak bilinen antidepresanların yan etkileri arasında:

• Baş dönmesi,

• Uykusuzluk,

• İştahsızlık,

• Kilo kaybı,

• Anksiyete,

• Ağız kuruluğu,

• Yorgunluk,

• Cinsel isteksizlik,

• Terleme,

• Bulantı,

• Kusma,

• İshal,

• Kabızlık,

• Titreme ve hareket etme isteği gibi çok sayıda etki yer alır. Bu etkilerin çoğu hafif olsa da bazı kişilerde daha ciddi yan etkiler de ortaya çıkabilmektedir.

Bütün ilaçların yan etkileri kendilerine özel prospektüslerinde sıralanır ve kullanıma ilişkin dikkat edilmesi gereken hususlar arasında yer alır. Ayrıca Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu’nun resmi web sayfasında tüm ilaçların güncel prospektüs bilgilerine ulaşmak mümkündür.

İlaç Yan Etkisi Nedir?

İlaç yan etkisi; ilaçların vücutta oluşturduğu ve istenmeyen, beklenmeyen veya zararlı olan etkilerdir. İlaçların içerdiği kimyasal maddeler vücutta kimyasal reaksiyonlara neden olur. Bu reaksiyonlar bazen ilacın istenilen etkisini gösterirken, bazen de vücudun başka bir organında veya sisteminde beklenmeyen etkilere yol açar.

İlaç kullanımı esnasında ortaya çıkan bu beklenmeyen ve istenmeyen durumlar ilaç yan etkisi olarak tanımlanır. Yan etkiler hafif olabileceği gibi bazen ciddi ve hayatı tehlike arz eden boyutlara da ulaşabilir. İlaçların etkinliğini artırmak için geliştirilen bazı kimyasalların vücudun diğer bölümlerini de etkilemesi sonucu ortaya çıkan istenmeyen durumlar da yine yan etki tanımına girer.

İlaç Yan Etkisi Nasıl Olur?

İlaçların vücut üzerinde oluşturduğu kimyasal etki sonucunda meydana gelen istenmeyen durumlar olarak tanımlanan ilaç yan etkileri, çeşitli mekanizmalar aracılığıyla oluşur. Bu mekanizmaların başında ilacın doğrudan vücut sistemlerini etkilemesi gelir.

İlaçların içerdiği aktif maddeler belirli bir hedefe yönelik tasarlanmış olsa da, bu maddelerin vücuttaki diğer bölgeleri de etkileme potansiyeli bulunur. Bu durum, ilacın vücuttaki farmakokinetik özellikleriyle ilgilidir. Farmakokinetik; bir ilacın emilimi, dağılımı, metabolizması ve atılımı anlamına gelir. Kısaca bir ilacın vücutta nasıl seyir izlediği olarak tanımlanabilir. Ayrıca ilaçların içerdiği maddelerin kimyasal yapısı da yan etki oluşumunda önemli rol oynar.

Bunun dışında immünolojik mekanizmalar da ilaç yan etkilerini tetikleyebilir. Vücudun bağışıklık sistemi, bazı ilaçları zararlı olarak algılayıp aşırı tepki verebilir. Bu durum aşırı duyarlılık reaksiyonlarına neden olur ve bu da vücutta inflamasyona yol açarak organ işlevlerini bozabilir.

Son olarak çevresel faktörler de ilaçların vücutta oluşturduğu etkiyi değiştirebilir ve dolayısıyla yan etki oluşumuna neden olabilir. Örneğin, kişinin genetik yapısı, yaşı, cinsiyeti, ırkı ve mevcut sağlık durumu gibi faktörler ilaçlara karşı bireyin hassasiyetini değiştirebilir.

İlaç Yan Etkisi Hangi Organları Etkiler?

İlaçların içerdiği kimyasal maddeler her ne kadar spesifik bir hedefe yönelik olsa da, bu maddelerin vücudun diğer bölgelerini de etkileme potansiyeli bulunmaktadır. Dolayısıyla ilaçların yan etkileri vücudun birçok farklı organını veya sistemini etkileyebilir.

Ağrı kesiciler, ateş düşürücüler ve iltihap gidericiler (NSAİİ’ler) gibi nonsteroid antienflamatuvar (NSAİİ) ilaçlar özellikle mide ve bağırsakları etkileyerek mide bulantısı, kusma, karın ağrısı, ishal gibi sindirim sistemi sorunlarına yol açabilir.

Bunun yanında bazı antibiyotikler böbrek fonksiyonlarını olumsuz yönde etkileyebilirken, bazı kas gevşeticiler karaciğerin zarar görmesine neden olabilir. Antihipertansif ilaçlar potasyum seviyelerini yükselterek kalp ritim bozukluklarına yol açabilir.

Bu örnekler ışığında ilaçların içerdiği kimyasal maddelerin etki mekanizması doğrultusunda belirli organlara yönelmiş olsa da, bu maddelerin vücudun diğer organlarını da etkileme potansiyeli olduğu unutulmamalıdır. Dolayısıyla her ne kadar belirli bir amaca yönelik geliştirilmiş olsa da, ilaçların potansiyel yan etkileri ve bunların hangi organları etkileyebileceği hakkında bilgi sahibi olmak önemlidir.