Kardiyovasküler hastalıklar (KVH), dünya genelinde en yüksek ölüm oranına sahip hastalık grubudur. KVH, kalp ve kan damarlarını etkileyen çeşitli rahatsızlıkları kapsar. Bu hastalıklar genellikle önlenebilir niteliktedir ve risk faktörlerinin yönetimi ile tedavi yöntemleri sayesinde etkileri azaltılabilir. Bu kapsamda ikili ilaç tedavisi (İİHT) KVH tedavisinde büyük önem taşır. KVH tedavisinde ikili ilaç tedavisinin rolü, etkinliği ve önerileri konularını ayrıntılı bir şekilde ele alacağız.
1. Kardiyovasküler Hastalıkların Tanımı ve Önemi
Kardiyovasküler hastalıklar, kalp ve kan damarlarının işlevini bozan çeşitli bozuklukları ifade eder. Bu bozukluklar, koroner arter hastalığı, kalp yetmezliği, aritmiler, hipertansiyon, periferik arter hastalığı ve inme gibi durumları içerir. Dünya Sağlık Örgütü’ne (DSÖ) göre, kardiyovasküler hastalıklar 2021 yılında dünya çapında yaklaşık 17,9 milyon insanın ölümüne neden oldu. Bu da toplam küresel ölümlerin yüzde 32’sine denk gelmektedir. Bu nedenle, kardiyovasküler hastalıkların önlenmesi ve tedavisi sağlık sistemleri için öncelikli bir alan olmalıdır.
1.1 Kardiyovasküler Hastalıkların Yaygınlığı
Kardiyovasküler hastalıklar, dünya genelinde en yaygın sağlık sorunlarından biri olarak kabul edilir. Gelişmiş ülkelerde kronik hastalıkların en önemli nedeni olan KVH, gelişmekte olan ülkelerde de hızla artan bir tehdit haline gelmiştir. 2021 yılı itibarıyla, Avrupa’nın bazı bölgeleri ile Kuzey Amerika’da her 4-5 kişiden birinin KVH’ye sahip olduğu tahmin edilmektedir. Ayrıca, DSÖ’nün tahminlerine göre 2030 yılına kadar yılda 23 milyon insanın kardiyovasküler hastalıklara bağlı ölümlerle karşılaşması beklenmektedir.
1.2 Kardiyovasküler Hastalıkların Nedenleri
Kardiyovasküler hastalıkların nedenleri karmaşıktır ve genetik, çevresel ve yaşam tarzı faktörlerinin bir kombinasyonunu içerir. En yaygın nedenlerden biri aterosklerozdur; bu durumda kolesterol ve diğer maddeler arter duvarlarına plaklar şeklinde birikir ve kan akışını engeller. Hipertansiyon, kalp kasını zorlayarak zamanla kalp yetmezliğine yol açabilen bir diğer önemli faktördür. Ayrıca şeker hastalığı, metabolizmanın bozulmasına ve damar hasarına neden olarak KVH riskini artırır.
2. İkili İlaç Tedavisi (İİHT) Nedir?
İkili ilaç tedavisi (İİHT), genellikle bir araya geldiğinde daha güçlü bir etki yaratan iki farklı ilacın birlikte kullanılmasıdır. Bu yöntem, özellikle tek ilaçla yeterli sonuç elde edilemediğinde veya yan etkilerin azaltılması gerektiğinde tercih edilir. İİHT, hipertansiyon tedavisinde sıklıkla kullanılır; çünkü kan basıncını düşürmek için farklı mekanizmalar kullanan iki ilaç kombinasyonu daha etkili olabilir.
2.1 İkili İlaç Tedavisinin Amaçları
İkili ilaç tedavisinin temel amacı hastalığın seyrini değiştirmek ve komplikasyon riskini azaltmaktır. Özellikle hipertansiyon, koroner arter hastalığı ve kalp yetmezliğinde bu yaklaşım yaygındır. Ayrıca İİHT, komplikasyonları önlemek için de kullanılır; örneğin, inme geçiren bir hastada kan sulandırıcılarla beraber kolesterol düşürücü ilaç kullanımı riski azaltabilir.
2.2 İkili İlaç Tedavisinin Avantajları
İkili ilaç tedavisinin avantajları arasında daha güçlü bir etki elde etme, tek ilaç kullanımına bağlı yan etkileri azaltma ve hastaların uyumunu artırma yer alır. Özellikle kronik hastalıklarda uzun süreli tedavi gereklidir; bu noktada İİHT’nin sağladığı faydalar önem kazanır. Örneğin, hipertansiyonda diüretiklerle beraber kalsiyum kanal blokerlerinin kullanımı böbrek fonksiyonlarını koruyarak uzun vadeli yararlar sağlar.
3. Kardiyovasküler Hastalıklarda İkili İlaç Tedavisi
Kardiyovasküler hastalıklarda ikili ilaç tedavisi (İİHT), hastalığın seyrini değiştirmek ve mortaliteyi azaltmak amacıyla kullanılır. Koroner arter hastalığı (KAH) ve hipertansiyon gibi yaygın kardiyovasküler durumlarda etkinliği kanıtlanmıştır.
3.1 Koroner Arter Hastalığında İkili İlaç Tedavisi (KAHT)
Koroner arter hastalığında ikili ilaç tedavisi (KAHT), koroner arterlerde meydana gelen daralmayı önlemek veya tedavi etmek amacıyla iki farklı ilacın kombinasyonunu içerir. Bu yaklaşım, kalp krizi geçiren hastalarda hayati önem taşır; çünkü KAHT ile damar içindeki pıhtının çözülmesi ve yeniden şekillenmesi sağlanır. Ayrıca KAHT, stent yerleştirilen hastalarda stentin damar içinde pıhtı oluşturmasını önlemek için kullanılır.
3.1.1 Koroner Arter Hastalığında Kullanılan İlaçlar
Koroner arter hastalığında kullanılan başlıca ilaç grupları trombosit agregasyon inhibitörleri ve antikoagülanlardır. Trombosit agregasyon inhibitörleri, trombositlerin yapışıp pıhtı oluşturmasını engelleyerek kan akışını iyileştirir. Asetilsalisilik asit (ASA) ve klopidogrel bu gruptaki yaygın ilaçlardandır. Antikoagülanlar ise kanın pıhtılaşmasını önleyerek damar içinde pıhtı oluşumunu azaltır; özellikle heparin ve direkt oral antikoagülanlar bu amaçla kullanılır.
3.1.2 Koroner Arter Hastalığında İkili İlaç Tedavisinin Etkinliği
Koroner arter hastalığında ikili ilaç tedavisinin etkinliği üzerine birçok çalışma yapılmıştır. Çalışmalarda, KAHT uygulanan grupta kalp krizi riski önemli ölçüde azalmıştır. Ayrıca stent yerleştirilen hastalarda pıhtı oluşumunun azaldığı gözlemlenmiştir. Ancak KAHT’nin etkili olabilmesi için uygun hasta seçim kriterlerine dikkat edilmesi önemlidir; aksi takdirde aşırı kanama riski artabilir.
3.1.3 Koroner Arter Hastalığında İkili İlaç Tedavisinin Yan Etkileri
Koroner arter hastalığında ikili ilaç tedavisinin yan etkileri genellikle kanama riskinin artmasıyla ilişkilidir. Trombosit agregasyon inhibitörleri ve antikoagülanların kombinasyonu, mide kanaması veya beyin kanaması gibi ciddi kanamalara yol açabilir. Ayrıca bu ilaçların yan etkileri nedeniyle cerrahi müdahale gerektiren durumlarda dikkatli olunması gerekir; çünkü kanama riski artar.
3.2 Hipertansiyonda İkili İlaç Tedavisi
Hipertansiyonda ikili ilaç tedavisi, kan basıncını kontrol altına almak için iki farklı mekanizma ile çalışan ilacın kombinasyonunu içerir. Bu yaklaşım, tek ilaçla yeterli kontrol sağlanamadığında veya yan etkilerinin azaltılması gerektiğinde tercih edilir.
3.2.1 Hipertansiyonun Tanımı ve Önemi
Hipertansiyon, dinlenme anında kan basıncının normal değerlerin üzerinde olması durumudur; bu değerler sistolik 140 mmHg veya üzeri, diastolik ise 90 mmHg veya üzeridir. Hipertansiyonun dünya genelinde milyarlarca insanı etkilediği tahmin edilmektedir; özellikle yoksul ülkelerdeki sağlık sistemlerinin yetersizliği nedeniyle gelecekte daha fazla insanın bu sorundan muzdarip olacağı öngörülmektedir.
3.2.2 Hipertansiyonun Nedenleri
Hipertansiyonun nedenleri karmaşıktır; genetik yatkınlık, çevresel faktörler ve yaşam tarzı alışkanlıklarının birleşimi önemli rol oynar. Genetik faktörler hipertansiyonun gelişimindeki temel mekanizmaları belirlerken; tuz alımı gibi çevresel etkenler de kan basıncını doğrudan etkiler. Ayrıca obezite, hareketsiz yaşam tarzı, aşırı alkol tüketimi ve stres gibi risk faktörleri hipertansiyonun gelişiminde katkıda bulunur.
3.2.3 Hipertansiyonda Kullanılan İlaçlar
Hipertansiyon tedavisinde kullanılan başlıca ilaç grupları diüretikler, ACE inhibitörleri, anjiyotensin II reseptör antagonistleridir (ARB), kalsiyum kanal blokerleri (KKB) ve beta blokerlerdir. Diüretikler böbreklerde su ve tuz emilimini azaltarak idrar yoluyla atılımı artırır; böylece kan hacmini düşürerek kan basıncını azaltır. ACE inhibitörleri anjiyotensin II üretimini engelleyerek damarları genişletir ve kan basıncını düşürürken; ARB’ler anjiyotensin II’nin etkisini bloke eder. Kalsiyum kanal blokerleri damarları gevşeterek kan akışını iyileştirir; beta blokerler ise kalp atış hızını düşürerek kan basıncını azaltır.
3.2.4 Hipertansiyonda İkili İlaç Tedavisinin Etkinliği
Hipertansiyonda ikili ilaç tedavisinin etkinliği üzerine yapılan çalışmalarda, iki farklı mekanizma ile çalışan ilaç kombinasyonlarının tek başına kullanılan ilaçlara göre daha etkili olduğu gösterilmiştir. Özellikle ACE inhibitörleri ile kalsiyum kanal blokerlerinin kombinasyonu iyi tolere edilmiş ve kan basıncında anlamlı düşüşler sağlanmıştır.
3.2.5 Hipertansiyonda İkili İlaç Tedavisinin Yan Etkileri
Hipertansiyonda ikili ilaç tedavisinin yan etkileri genellikle kullanılan ilaçların bireysel yan etkileriyle ilişkilidir; ancak kombinasyon kullanımı bazı durumlarda yan etki riskini artırabilir veya yeni yan etkiler ortaya çıkarabilir. Örneğin, dihidropiridin türevli kalsiyum kanal blokörleri ile beta blokerlerin kombinasyonu ayak bileği ödemine neden olabilirken; dihidropiridin türevleri ile diüretiklerin birleşimi potasyum kaybına yol açabilir.
4. Kardiyovasküler Hastalıklarda İkili İlaç Tedavisinin Önerileri
Kardiyovasküler hastalıklarda ikili ilaç tedavisi (İİHT) kullanımıyla ilgili öneriler çeşitli tıbbi organizasyonlar tarafından geliştirilmiştir; bu öneriler hasta yönetimini iyileştirmeyi amaçlar.
4.1 Koroner Arter Hastalığında İkili İlaç Tedavisi Önerileri
Koroner arter hastalığında ikili ilaç tedavisi önerileri genellikle trombosit agregasyon inhibitörü ile antikoagülan arasında bir kombinasyonu içerir; bu yaklaşım kalp krizi geçiren veya stent yerleştirilen hastalarda pıhtı oluşumunu engellemeyi amaçlar.
4.1.1 Stent Yerleştirme Sonrası Dönemde İkili İlaç Tedavisi Önerileri
Stent yerleştirme sonrasında iki ilaç kombinasyonu kullanımı önerilir; bu sayede stentin pıhtılaşmasını engellemek için trombosit agregasyon inhibitörünün yanı sıra antikoagülan kullanılması mümkündür.
4.1.1.a Akut Koroner Sendrom Olmadan Yapılan Elektif Perkütan Girişim Sonrası Dönem:
Elektif perkütan girişim sonrasında ilk 12 saat içinde ASA ile clopidogrel başlanması gerekir; en az 12 hafta boyunca devam edilmelidir.
4.1.1.b Akut Koroner Sendrom Olmadan Yapılan Acil Perkütan Girişim Sonrası Dönem:
Acil perkütan girişim sonrasında ASA ile clopidogrel başlanmalıdır; en az 12 ay boyunca devam edilmelidir.
4.1.1.c Akut Koroner Sendrom Olup Acil Perkütan Girişim Gerektiren Dönem:
Akut koroner sendrom olup acil perkütan girişim gerektiren dönemde ASA ile clopidogrel başlanmalıdır; en az 12 ay boyunca devam edilmelidir.
4.1.2 Kanama Riski Olanlarda Düşük Düzeyde Antikoagülasyon Kullanımı Önerileri:
Kanama riski olan kişilerde düşük düzeyde antikoagülasyon kullanımı önerilir; bu sayede pıhtılaşma riski azaltılarak hemodinamik stabilite korunur.
4.1.3 Stent Pıhtılaşması Olanlarda Antikoagülan Kullanımı Önerileri:
Stent pıhtılaşması olan kişilerde antikoagülan kullanımı önerilir; bu sayede stent içinde pıhtı oluşumunun engellenmesi sağlanır.
4.2 Hipertansiyonda İkili İlaç Tedavisi Önerileri
Hipertansiyon tedavisinde ikili ilaç tedavisi önerileri genellikle iki farklı mekanizma ile çalışan ilaç kombinasyonunu içerir; bu yaklaşım kan basıncını kontrol altına almayı amaçlar.
4.2.1 Yüksek Riskli Olmayanlarda Tek Düşük Düzeyli İkili İlaç Kombinasyonu Önerileri:
Yüksek riskli olmayan kişilerde tek düşük düzeyli ikili ilaç kombinasyonu önerilir; bu sayede kan basıncı güvenli bir şekilde kontrol altına alınır.
4.2.2 Yüksek Riskli Olmayanlarda Tek Yüksek Düzeyli İkili İlaç Kombinasyonu Önerileri:
Yüksek riskli kişilerde tek yüksek düzeyli ikili ilaç kombinasyonu önerilir; bu sayede daha güçlü bir etki elde edilerek komplikasyon riski azaltılır.