Alerjik astım, çocuklarda en yaygın görülen kronik hastalıklardan biridir. Amerika Birleşik Devletleri’nde 2020 yılı verilerine göre, 5 çocuktan 1’inde alerjik astım hastalığı bulunmaktadır. Bu hastalık, çocukların nefes almasını zorlaştıran ve göğüslerinde sıkışma hissine neden olan bir hava yolu iltihabıdır. Alerjik astımın belirtileri arasında öksürük, nefes darlığı ve hırıltılı solunum yer almaktadır. Aynı zamanda çocuklar, özellikle geceleri ve uyandıklarında öksürük krizleri yaşayabilirler. Alerjik astım, genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimi sonucu ortaya çıkar ve özellikle kalıtsal yatkınlığı olan çocuklarda görülme olasılığı daha yüksektir. Alerjik astım tedavisinde amaç, semptomları kontrol altına almak ve çocuğun yaşam kalitesini artırmaktır. Bu tedavi planı, çocuğun bireysel ihtiyaçlarına göre belirlenir ve ilaçlar, alerjenlerden kaçınma yöntemleri ve gerektiğinde acil müdahale planını içerebilir.
Alerjik Astım Nedir?
Alerjik astım, çocukların solunum yollarında meydana gelen iltihaplanma sonucu ortaya çıkan bir tür astımdır. Bu iltihaplanma, çocuğun vücudunun polen veya ev tozu gibi alerjenlere aşırı tepki vermesiyle meydana gelir. Sonuç olarak, çocuğun hava yolları daralır ve bu da nefes almayı zorlaştırır. Alerjik astım, dünyadaki en yaygın kronik hastalıklardan biri olarak kabul edilir ve genellikle yaşam boyu devam eder.
Alerjik Astım ve Alerji
Alerjik astım, hava yollarının iltihaplanmasına neden olan bir alerjidir. Bu iltihaplanma sonucu hava yolları daralır ve nefes almak zorlaşır. Çocuklarda en sık rastlanan alerjenler; ev tozu, polen, küf sporları, hayvan tüyleri ve bazı yiyeceklerdir. Bu alerjenler, çocuğun vücudunda bağışıklık sisteminin aşırı tepki göstermesine neden olur ve bu da alerjik astım belirtilerinin ortaya çıkmasına yol açar.
Alerjik Astımın Belirtileri Nelerdir?
Alerjik astım belirtileri, astımın genel belirtileri ile benzerdir ancak belirli farklılıklar gösterir. Çocuklarda alerjik astım belirtileri arasında sık öksürük, nefes darlığı, göğüste sıkışma hissi ve hırıltılı solunum yer alır. Bu belirtiler, özellikle çocuğun enfekte olduğu dönemlerde artış gösterir ve nefes almanın zorlaşmasına neden olur. Ayrıca, alerjik astımı olan çocukların genellikle başka bir alerjisi de bulunur.
Genel Belirtiler
Alerjik astımın genel belirtileri şunlardır:
-
Hırıltılı solunum
-
Nefes darlığı
-
Göğüste sıkışma hissi
-
Öksürük
-
Uyku problemleri
-
Fiziksel aktivitelerde zorluk
-
Yorgunluk
Öksürük Belirtisi
Öksürük, özellikle geceleri ve sabah erken saatlerde daha belirgin hale gelir. Bu durum, alerjik astımı olan çocukların uyku düzenini olumsuz etkileyebilir. Öksürüğün şiddeti değişebilir ve bazen kuru bir öksürük şeklinde kendini gösterebilir. Çocukların öksürüğünün genellikle balgamsız olması dikkat çekicidir.
Nefes Darlığı Belirtisi
Nefes darlığı ya da diğer bir deyişle dispne; hafif veya şiddetli olabilir ve çocuğun fiziksel aktivitelerine bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Hafif vakalarda nefes darlığı, çocuğun normal aktivitelerini etkilemezken şiddetli vakalarda çocuğun gündelik yaşamını önemli ölçüde etkileyebilir.
Hırıltılı Nefes Alma Belirtisi
Alerjik astımı olan çocuklarda hırıltılı solunum ya da hırıltı; çocuk nefes aldığında duyulan yüksek sesli ıslık benzeri sestir. Hırıltı; hava yollarının daralması nedeniyle ortaya çıkar ve genellikle alerjik astım semptomlarının arttığı dönemlerde daha belirgin hale gelir.
Göğüs Ağrısı Belirtisi
Alerjik astımı olan çocuklar göğüs ağrısı veya göğüste sıkışma hissi yaşayabilir. Bu durum, hava yollarının iltihaplanması ve daralması nedeniyle ortaya çıkar ve nefes almayı zorlaştırabilir. Göğüs ağrısı, farklı şiddetlerde olabilir ve bazen çocuğun nefes almasını etkilemeyebilir.
Fiziksel Aktivite Sonrası Yorgunluk Belirtisi
Alerjik astımı olan çocuklar, fiziksel aktiviteler sırasında nefes darlığı veya yorgunluk hissi yaşayabilirler. Bu semptomlar, hava yollarının iltihaplanması nedeniyle ortaya çıkar ve çocuğun oksijen alımını azaltabilir.
Uyku Problemleri Belirtisi
Alerjik astımı olan çocuklar öksürük veya nefes darlığı nedeniyle uyku problemleri yaşayabilirler. Bu durum, özellikle geceleri alerjik astım semptomlarının artmasıyla daha belirgin hale gelir. Uyku problemleri; çocukların konsantrasyonunu etkileyebilir, günlük aktivitelerini zorlaştırabilir ve yorgunluk hissine neden olabilir.
Alerjik Astım Neden Olur?
Alerjik astımın nedeni tam olarak bilinmemektedir ancak genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimi sonucu ortaya çıktığı düşünülmektedir. Alerjik astımın gelişmesinde ebeveynlerde görülen alerjik hastalık öyküsü önemli bir rol oynamaktadır. Ayrıca doğumdan önce annenin sigara içmesi veya doğumdan sonra çocuğun pasif sigara içici olması da alerjik astım riskini artıran faktörler arasında yer almaktadır.
Genetik Yatkınlık (Aile Öyküsü)
Ailede alerjik hastalıklara sahip bireylerin bulunması; çocuklarda alerjik hastalık görülme sıklığını artırmaktadır. Alerjik hastalıklar; genetik geçiş gösteren immünolojik bozukluklardan kaynaklanır. Genetik olarak yatkınlığı olan çocuklarda; çevresel faktörlerin etkisiyle alerjik hastalıklar ortaya çıkmaktadır.
Çevresel Faktörler (Sigara, Polen vb.)
Anne Sütüyle Beslenmeme
Alerjik hastalıkların önlenmesinde beslenmenin rolü büyüktür. Çocukların ilk 6 ay anne sütü ile beslenmesi; alerjik hastalıkların gelişme riskini azaltan önemli bir faktördür. Ayrıca emzirmenin süresinin uzatılması; hem atopik dermatit hem de solunum yolu alerjilerine karşı koruyucu etki gösterir.
Pasif Sigara İçicilik
Pasif sigara içiciliği, hem bebeklerin hem de çocukların sağlık durumunu olumsuz etkilemektedir. Sigara dumanına maruz kalan bebeklerin bağışıklık sistemleri zayıflar ve solunum yolları hassaslaşır. Pasif sigara içiciliği ayrıca çocuklarda orta kulak iltihabı riskini artırmaktadır.
Hava Kirliliği
Çocukların doğduğu andan itibaren bulundukları ortamda hava kirliliği; alerjik hastalıkların gelişiminde önemli bir rol oynamaktadır. Hava kirliliği; solunum yolu enfeksiyonlarına neden olduğu gibi ayrıca bağışıklık sistemini de olumsuz etkilemektedir.
Polene Maruz Kalma
Polenler; bahar aylarında havada yoğun olarak bulunan küçük parçacıklardır. Bitkilerin üreme hücreleri olan polenler; rüzgarla havaya karışır ve uzak mesafelere taşınır. Polenlere maruz kalma; özellikle bahar aylarında artış gösterir ve bu durum alerjisi olan bireylerde semptomların artmasına neden olur.
Diğer Etkenler
-
Küf sporları: Evlerin nemli bölgelerinde gelişen küf sporları; solunum yoluyla vücuda girerek alerjiye neden olabilir. Küf sporları; dış ortamda özellikle yaz aylarında yoğunlaşır.
-
Hayvan tüyü: Evde beslenen evcil hayvanların tüyleri; deri döküntüleri, idrar veya tükürükleri alerjiye neden olabilir.
-
Ev tozu: Yatak örtüleri, halılar ve yastıklarda biriken ev tozu; astıma neden olan en yaygın alerjenlerden biridir.
-
Bazı gıda maddeleri: Özellikle deniz ürünleri, fındık ve yer fıstığı gibi bazı gıda maddeleri; çocuklarda alerjiye neden olabilir.
-
Hava değişiklikleri: Hava sıcaklığındaki ani değişiklikler; alerjik semptomları tetikleyebilir.
-
Fiziksel aktivite: Özellikle soğuk havada yapılan yoğun egzersizler; nefes borusunu tahriş ederek semptomları artırabilir.
-
Kimyasallar: Temizlik ürünleri veya parfüm gibi kimyasal maddeler; hava yollarını tahriş ederek alerjik semptomları artırabilir.
-
Stres: Psikolojik stres; bağışıklık sistemini olumsuz etkileyerek alerjik semptomları artırabilir.
-
Hormonal değişiklikler: Özellikle ergenlik dönemindeki hormonal değişiklikler; astım semptomlarını etkileyebilir.
Alerjik Astım Nasıl Teşhis Edilir?
Alerjik astım teşhisi için öncelikle doktor tarafından çocuğun tıbbi geçmişi incelenir ve fiziksel muayenesi yapılır. Ayrıca solunum fonksiyon testleri ile çocuğun akciğerlerinin nasıl çalıştığı değerlendirilir. Bu testlerde çocuğa bir ağızlık vermek gerekir ve bu ağızlığa üflediğinde basınç ölçülür. Testlerden farklı olarak kan testlerinde belirli antikorlar tespit edilebilir. Bunun yanı sıra deri prick testi ile cildin altına belirli miktarda alerjen enjekte edilir ve ciltte meydana gelen reaksiyonlara bakılır. Tüm bu testlerin sonucunda eğer tanı konulursa doktor ilaç tedavisi önerisinde bulunur ya da bir göğüs hastalıkları uzmanına görünmesi gerektiğini söyleyebilir.
Alerjik Astım Nasıl Tedavi Edilir?
Alerjik astım tedavisinde amaç semptomları kontrol altına almak ve çocuğun yaşam kalitesini artırmaktır. Tedavi planı çocuğun bireysel ihtiyaçlarına göre belirlenir ve ilaçlar, alerjenlerden kaçınma yöntemleri ile gerektiğinde acil müdahale planını içerebilir. Ayrıca aile eğitimi de tedavi sürecinin önemli bir parçasını oluşturur.
İlaç Tedavisi
Semptom Kontrol İlaçları
Astım semptomlarını kontrol altına alan iki ana ilaç grubu vardır: Semptom kontrol ilaçları (kullanıldığında semptomları rahatlatan ilaçlar) ve kontrol edici ilaçlar (günlük kullanıldığında semptomları önleyen ilaçlar). Semptom kontrol ilaçları; uzun etkili beta-agonistlerle (LABA) kombinasyon halinde inhalatif kortikosteroidlerden oluşur. Kontrol edici ilaçlar ise inhalatif kortikosteroidlerden oluşur.
Kontrol Edici İlaçlar
Kontrol edici ilaçlar; her gün alınması gereken ilaçlardır ve bronş iltihabını azaltarak solunum yollarını açarlar. Bu ilaçlar genellikle inhalatör şeklindedir ve steroid içerir. Kontrol edici ilaçların kullanımı düzenli olduğunda astım belirtileri azalır ve atak geçirme riski de düşer.
Semptom Kontrol İlaçları
Semptom kontrol ilaçları ise her gün alınmaz ancak astım ataklarının tetiklendiği durumlarda kullanılır. Bu ilaçlar hızlı etki eden bronkodilatörlerden oluşur ve hava yollarını genişleterek nefes almayı kolaylaştırır. Semptom kontrol ilaçlarının aşırı kullanımı ise tehlikeli olabilir çünkü bu durum kontrol edici ilacın yeterince kullanılmadığını gösterir.
Kombinasyon İnhalatörleri
Kombinasyon inhalatörleri; hem semptom kontrol ilaçlarının hem de kontrol edici ilaçların özelliklerini taşır. Bu ilaçlar uzun etkili beta-agonistler (LABA) ile inhalatif kortikosteroidlerin bir kombinasyonudur. Kombinasyon inhalatörlerinin kullanımı kolaydır çünkü hem LABA hem de inhalatif kortikosteroidlerin dozunu tek bir inhalatörden almak mümkündür.
Kriz Kontrol İlaçları
Kriz kontrol ilaçları; acil durumlarda kullanılan ilaçlardır ve hızlı etki gösterirler. Bu ilaçlar genellikle inhalatör şeklindedir ve bronkodilatör içerir. Kriz kontrol ilaçları; atak belirtileri başladığında veya şiddetlendiğinde kullanılır ve nefes darlığını hafifletir.
Bronkodilatör İnhalatörleri
Bronkodilatör inhalatörleri; kriz kontrol ilaçlarının en yaygın şeklidir ve beta-agonist bronkodilatör içerir. Bu inhalatörler hızlı etki gösterir ve hava yollarındaki kasları gevşeterek nefes almayı kolaylaştırır.
Kortikosteroid Tabletler
Kortikosteroid tabletleri; şiddetli alerjik astım ataklarında kullanılan bir başka kriz kontrol ilacıdır. Bu tabletler ağız yoluyla alınır ve vücuttaki iltihabı azaltarak şişliği giderir.
Diğer İlaçlar
Alerjik astım tedavisinde kullanılan diğer ilaçlar şunlardır:
-
Antihistaminikler: Alerji belirtilerini hafifleten bu ilaçlar; burun akıntısını azaltır ve gözlerde sulanmayı önler.
-
Montelukast: Leukotrien reseptör antagonistleri olarak bilinen bu ilaç; hava yollarındaki iltihabı azaltır ve şişliği önler. Montelukast ayrıca alerji belirtilerini de azaltır.
-
Anti-IgE tedavisi (omalizumab): Omalizumab; IgE adlı antikora bağlanan monoklonal bir antikordur ve vücuttaki IgE seviyelerini azaltarak bağışıklık sisteminin aşırı tepkisini engeller.
-
Anti-IL5 tedavisi: Mepolizumab, benralizumab veya reslizumab gibi anti-IL5 tedavileri; eosinofilik akciğer iltihabını hedef alan biyolojik ajanlardır. Bu tedaviler, belirli bir akciğer iltihabı türü için onaylanmıştır.
-
Bronş genişletici ilaçlar: Salbutamol gibi bronş genişletici ilaçlar; nörotransmiterlerin hava yollarındaki beta adrenerj reseptörlerine bağlanmasını sağlayarak hava yollarındaki kasları gevşetir.
-
Metilksantin grubu ilaçlar: Theofilin adı verilen metilksantin grubu ilaçlar; bronş kaslarının gevşemesine yardımcı olur ancak yan etkileri nedeniyle dikkatli kullanılmalıdır.
-
Antikolinerjik inhalasyon ilaçları: İpratropium bromür içeren bu ilaçlar; bronşlardaki kasları gevşeterek hava akışını iyileştirir.
-
Sistemik kortikosteroidler: Şiddetli ataklarda kullanılan prednol veya metilprednisolon içeren bu kortikosteroid tablet veya enjeksiyon formundadır.
-
Magnezyum sülfat: Şiddetli ataklarda intravenöz yolla verilen magnezyum sülfat; bronş kaslarını gevşeterek hava akışını iyileştirir.
-
Deksametazon: Şiddetli ataklarda intravenöz yolla verilen bu steroid ilaç; hava yollarındaki iltihabı azaltır.
-
Acil kriz inhalatörü (sabit doz): Beta-agonist içeren bu inhalatör acil durumlarda kullanılır ancak her zaman ulaşılabilir olmalıdır.
-
PEF ölçüm cihazı: Solunan havanın maksimum hızını ölçen bu cihaz atakların erken tespit edilmesine yardımcı olur.
-
Nebülizatör: İnhalasyon yoluyla ilaç uygulanmasını sağlayan bu cihaz nefes darlığı yaşayan kişilere acil yardımda bulunulmasını kolaylaştırır.
-
Akciğer fonksiyon testi cihazı (spirometre): Acil servislerde kullanılan bu cihaz solunum fonksiyonlarını ölçerek teşhise katkıda bulunur.
-
Kilo takibi cetveli: Biyolojik tedavi gören hastaların kilosunu takip etmek için kullanılan cetvel tedavinin etkinliğini değerlendirmeye yardımcı olur.
-
Oksijen cihazı: Kan oksijen seviyelerini artırmak için kullanılan bu cihaz şiddetli ataklarda hayati önem taşır.