Eczacıların Yan Etkileri Nedir?

Reçetesiz ve reçeteli ilaçların piyasaya sürülmeden önce klinik araştırmalarla yan etkileri gözlemlense de, bu yan etkiler bazı hastalarda farklılık gösterebilmektedir.

Yüzlerce hatta binlerce insan üzerinde test edilen bir ilacın yan etkilerinin tamamı ilaç piyasaya sürüldükten sonra ortaya çıkabilmektedir. Kullanıcılar tarafından bildirilen bu yan etkiler, Adverse Event Reporting System (AEOS) yani İstenmeyen Olay Bildirim Sistemi üzerinden izlenmektedir. Bu bildirilen yan etkiler bazen sağlık çalışanları tarafından, bazen kullanıcılar tarafından ve bazen de ilaç firmaları tarafından yapılabilmektedir.

Eczacılık uygulamaları bakımından yan etkilerin izlenmesi oldukça önemlidir. Çünkü eczacılar, kullanımına izin verilmiş ilaçların yan etkilerini en iyi bilen ve bu konuda toplumu bilinçlendiren sağlık profesyonelleridir. Bu nedenle toplumu bilinçlendirmek amacıyla “İlacım” mobil uygulaması üzerinden, Sağlık Bilimleri Üniversitesi (SBÜ) İstanbul Florence Nightingale Hastanesi Eczacılık Uygulamaları Merkezi (ECZMER) ve Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu (TİTCK) işbirliğinde, halk arasında eczacıların yan etkileri nedir sorusunun yanıtını verecek bir içerik hazırlamak istedik.

Eczacıların Bilmesi Gereken İlaçların Yan Etkileri

Eczacıların mesleki uygulamalarında kullandıkları ilaçların yan etkilerini bilmesi gerekir. Eczacılar; hastalarla birebir iletişim içinde olduklarından, ilaçları kendilerinin hazırladıkları durumlarda ya da hastalara doğrudan ilaç temin ettikleri durumlarda, kullandıkları ilaçların yan etkilerini bilerek hastaların güvenliğini sağlayabilirler. Ayrıca hastaların güvenliğini sağlamak için reçete kontrolü sırasında kullanılan ilaçların olası yan etkilerini de göz önünde bulundurmaları gerekir.

Eczacıların mesleki uygulamalarında kullandıkları bazı ilaçlar ve bu ilaçların yan etkileri şu şekildedir:

Antibiyotiklerin Yan Etkileri

Antibiyotikler, bakteriyel enfeksiyonları tedavi etmek için kullanılan ilaçlardır. Eczacılar tarafından sıkça reçete edilen antibiyotiklerin bazı yaygın yan etkileri şunlardır:

İshal: Antibiyotikler bağırsak florasını değiştirebilir ve bu da ishal gibi sindirim sorunlarına yol açabilir.
Mide Bulantısı ve Kusma: Antibiyotik kullanımı mide bulantısına ve kusmaya neden olabilir.
Alerjik Reaksiyonlar: Nadir durumlarda antibiyotiklere karşı alerjik reaksiyonlar görülebilir. Cilt döküntüleri, kaşıntı ve nefes alma zorluğu alerjik reaksiyon belirtileri arasındadır.
Karaciğer Hasarı: Bazı antibiyotik türleri karaciğer fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilir.
Fotoğraf Hassasiyeti: Bazı antibiyotikler güneşe karşı hassasiyeti artırabilir, bu da güneş yanıkları riskini yükseltebilir.

Ağrı Kesicilerin Yan Etkileri

Ağrı kesiciler, ağrıyı hafifletmek veya dindirmek için kullanılan ilaçlardır. Asetaminofen, ibuprofen ve naproksen gibi ağrı kesiciler yaygın olarak kullanılır. Eczacıların sıkça karşılaştığı ağrı kesicilerin bazı yaygın yan etkileri şunlardır:

Mide ve Bağırsak Sorunları: İbuprofen ve naproksen gibi nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAID’ler) mide ağrısına, mide ekşimesine ve hatta ülserlere neden olabilir.
Karaciğer Hasarı: Asetaminofen yüksek dozlarda alındığında karaciğere zarar verebilir.
Böbrek Sorunları: Uzun süreli kullanımı böbrek fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilir.
Kanama Riski: NSAID’ler kan pıhtılaşmasını azaltabilir ve kanama riskini artırabilir.
Alerjik Reaksiyonlar: Nadir durumlarda ağrı kesicilere karşı alerjik reaksiyonlar görülebilir.

Antidepresanların Yan Etkileri

Antidepresanlar, depresyonu ve diğer zihinsel sağlık koşullarını tedavi etmek için kullanılan ilaçlardır. Eczacıların sıkça karşılaştığı antidepresanların bazı yaygın yan etkileri şunlardır:

Cinsel İşlev Bozuklukları: Antidepresanlar libido kaybı, sertleşme sorunu veya orgazm güçlüğü gibi cinsel işlev bozukluklarına neden olabilir.
Ağız Kuruluğu: Antidepresan kullanımı ağız kuruluğuna yol açabilir.
Kilo Artışı: Uzun süreli kullanımda kilo alımına neden olabilirler.
Yorgunluk veya Uykusuzluk: Antidepresanlar yorgunluk veya uykusuzluğa neden olabilir.
Tremor: Bazı antidepresanlar ellerde hafif titremelere yol açabilir.

Anksiyolitiklerin Yan Etkileri

Anksiyolitikler, anksiyete bozukluklarını tedavi etmek için kullanılan ilaçlardır. Eczacılar tarafından sıkça reçete edilen anksiyolitiklerin bazı yaygın yan etkileri şunlardır:

Yorgunluk ve Uyku Hal: Anksiyolitiklerin en yaygın yan etkisi yorgunluk ve uyku halidir.
Baş Dönmesi: Anksiyolitik kullanımı baş dönmesine neden olabilir.
Koordinasyon Sorunları: Anksiyolitikler motor becerilerini olumsuz etkileyebilir, bu da koordinasyon sorunlarına yol açabilir.
Hafıza Problemleri: Uzun süreli kullanımı hafıza problemlerine neden olabilir.
Alkol ile Etkileşim: Anksiyolitikler alkolle tehlikeli şekilde etkileşime girebilir, bu nedenle birlikte kullanılmamalıdır.

Eczacıların Bireysel Kullanımı İçin Reçetelenen İlaçların Yan Etkileri

Eczacılar, eczane ortamında eczanelere gelen hastalar veya yakınları için kullanılan ilaçlarla ilgili bilgi verirken eczacılık uygulamaları açısından dikkat etmeleri gereken bazı hususlar bulunmaktadır. Bu hususlar arasında eczacıların bireysel kullanımı için reçetelenen ilaçların yan etkilerinin bilinmesi de yer almaktadır. Eczacılar, bireysel kullanımları için kendilerine reçete edilen ilaçların etki mekanizmasını ve farmakolojik özelliklerini bildikleri için bu ilaçların yan etkilerini de kolayca öğrenebilirler.

Eczacıların bireysel kullanımı için reçetelenen ilaçların olası yan etkilerini öğrenmeleri önemli bir uygulamadır. Bu sayede kendilerine reçete edilen ilaçların muhtemel yan etkilerini önceden bilerek tedavi sürecini daha iyi yönetebilirler. Ayrıca bu bilgi, hastalarla iletişim kurarken ilaçların yan etkileriyle ilgili daha fazla bilgi verme fırsatı sunar.

Eczacıların Reçete Yazımında Dikkat Etmeleri Gereken Hususlar

Eczacılar, eczane ortamında hastalara reçeteli veya reçetesiz ilaç temin ederken dikkat etmeleri gereken bazı hususlar bulunmaktadır. Bu hususlar arasında reçete yazımında dikkat etmeleri gereken noktalar da yer almaktadır. Reçete yazımında dikkat edilmesi gereken hususlar şu şekildedir:

İlaç Adı Yazımı: Reçeteye yazılan ilaç adı net olmalıdır. Kısaltmalar veya benzer isimdeki diğer ilaçların adı kullanılmamalıdır.
Dozaj Yazımı: Dozaj açıkça belirtilmelidir. Dozajın birimi (mg, ml vb.) net olarak yazılmalıdır.
Hasta Bilgileri: Reçeteye hasta bilgileri eksiksiz olarak yazılmalıdır. Adı, soyadı, TC kimlik numarası vb.
Eczacı Bilgileri: Reçeteye eczacının bilgileri eklenmelidir. Adı, soyadı, unvanı vb.
Tarih Yazımı: Reçeteye yazım tarihi açıkça belirtilmelidir.
Ödeme Yöntemi: Reçetede ödeme yöntemi belirtilmelidir.
İmza: Reçeteye eczacının imzası atılmalıdır.
Reçete Sıklığı: Reçetedeki ilacın kullanım sıklığı net olarak yazılmalıdır.
Reçete Süresi: Reçetenin geçerlilik süresi belirtilmelidir.
Yan Etkilerin Açıklanması: İlaçların olası yan etkilerinin açıklanması önemlidir.
İlaç Etkileşimleri: İlaç etkileşimleri varsa belirtilmelidir.
Alternatif İlaçlar: Mümkünse eşdeğer veya alternatif ilaçlar önerilmelidir.
Reçete Takibi: Reçetelerin takibi önemlidir; iade veya iptaller kaydedilmelidir.

Sonuç Olarak

Eczacılar, ilaçları hazırlarken ve hastalara temin ederken dikkatli olmalı; reçeteleri kontrol ederken kullanılan ilaçların olası yan etkilerini göz önünde bulundurmalıdırlar. Bu şekilde hem kendi sağlıklarını koruyabilirler hem de hastaların güvenliğini sağlayabilirler.