Gıda israfı, günlük yaşamda kullanılan gıdaların istenmeden atılması ya da israf edilmesi anlamına gelir. Bu durum, hem bireyler hem de işletmeler açısından önemli bir sorun haline gelmiştir. Dünyada 2021 yılında üretilen toplam gıdanın yaklaşık %17’sinin, yani 931 milyon tonunun tüketim aşamasında kaybolduğu veya israf edildiği tahmin edilmektedir.
Gıda israfı, hem ekonomik hem çevresel hem de sosyal açıdan büyük sorunlara yol açmaktadır. Her yıl yaklaşık 1,4 milyar ton gıda israf edilmekte ve bu durum hem kaynakların israfına hem de çevresel zarara neden olmaktadır.
Tüm dünyada, her yıl yaklaşık 931 milyon ton gıdanın tüketim aşamasında kaybolduğu veya israf edildiği tahmin ediliyor. Bu miktar, yıllık küresel gıda üretimin yaklaşık %17’sini oluşturuyor. Gıda israfının en fazla yaşandığı ülke grubu ise yüksek gelir grubundaki ülkeler. Bu ülkelerdeki haneler, toplam gıda israfının %61’ini gerçekleştiriyor. Orta ve düşük gelirli ülkelerde ise gıda israfının çoğu üretim aşamasında meydana geliyor.
Birleşmiş Milletler (BM) tarafından hazırlanan “Gıda Kaybı ve İsraf Raporu 2021” adlı raporda, 2019’da dünya çapında yılda kişi başına yaklaşık 74 kg gıda israf edildiği; bu oranın 2021’de kişi başına 121 kg’a çıktığı ifade ediliyor. Bu rakam Türkiye için ise 2021 yılında kişi başına yaklaşık 91 kg olarak belirlenmiş.
Dünya genelinde her yıl 931 milyon ton gıda israf edilirken, FAO verilerine göre bu miktar 2021 yılında 1,4 milyar tona kadar yükseldi. Her yıl 931 milyon ton gıdanın üçte biri olan 1,3 milyar ton gıda üretilirken, bu miktar dünya genelinde üretilen toplam gıdanın yaklaşık olarak beşte birine tekabül ediyor.
BM Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi’nde kabul edilen 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’ndan biri olan Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim Amaçları’nın (STÜA) 12. maddesinde, “2030 yılına kadar gıda kaybı ve israfını yarıya indirmek” hedefleniyor.
GIDA İSRAFININ NEDENLERİ
Gıda israfının başlıca nedenleri aşırı alım ve tüketim alışkanlıkları, perakende sektöründeki zorluklar ve tarımsal üretim süreçlerindeki sorunlar olarak sıralanabilir.
Gıda israfının en önemli nedenlerinden biri aşırı alım ve tüketim alışkanlıklarıdır. Özellikle yüksek gelirli ülkelerde yaşayan bireylerin aşırı tüketim alışkanlıkları, hanelerde gereksiz yere fazla miktarda gıda satın alınmasına ve bunun sonucunda da gıdanın zamanında tüketilemeyip israfa uğramasına neden olmaktadır.
Perakende sektöründe de gıda israfını artıran faktörler bulunmaktadır. Marketlerin ürünlerini sergileme şekli, ambalaj boyutları ve son kullanım tarihleri gibi unsurlar, tüketicilerin aşırı miktarda gıda satın almasına yol açabilmektedir. Ayrıca, bazı ürünlerin ambalajlarının büyük boyutlarda olması veya çoklu paketler halinde satılması, tüketicilerin ihtiyaçlarından fazla ürün satın almasına neden olabilmektedir. Örneğin, marketlerde satılan meyve veya sebzelerin genellikle tek tek değil, birden fazla adedi bir arada satılması, tüketicilerin ihtiyaçlarından fazla ürün satın almasına yol açmakta ve bu da israfa neden olmaktadır.
Tarımsal üretim süreçlerinde yaşanan sorunlar da gıda israfına neden olmaktadır. Üretim aşamasındaki verimsizlikler, yeterince olgunlaşmamış veya fazla olgunlaşmış ürünlerin hasadı, taşımada yaşanan hasarlar gibi faktörler, üretilen gıdaların bir kısmının pazara ulaşmadan kaybolmasına neden olmaktadır. Ayrıca, hasat sonrası süreçlerde yeterli önlemlerin alınmaması da bu sorunu artırmaktadır.
gıda israflarının başlıca nedenlerini şu şekilde sıralamak mümkündür:
-
Aşırı alım ve tüketim alışkanlıkları: Özellikle yüksek gelirli ülkelerde yaşayan bireylerin aşırı tüketim alışkanlıkları, hanelerde gereksiz yere fazla miktarda gıda satın alınmasına ve bunun sonucunda da gıdanın zamanında tüketilemeyip israfa uğramasına neden olmaktadır.
-
Perakende sektöründeki zorluklar: Marketlerin ürünlerini sergileme şekli, ambalaj boyutları ve son kullanım tarihleri gibi unsurlar, tüketicilerin aşırı miktarda gıda satın almasına yol açabilmektedir.
-
Tarımsal üretim süreçlerindeki sorunlar: Üretim aşamasındaki verimsizlikler, yeterince olgunlaşmamış veya fazla olgunlaşmış ürünlerin hasadı, taşımada yaşanan hasarlar gibi faktörler, üretilen gıdaların bir kısmının pazara ulaşmadan kaybolmasına neden olmaktadır.
-
Hasat sonrası süreçlerde yeterli önlemlerin alınmaması: Bu durum da gıda israflarını artıran bir başka faktördür.
-
Marketlerde satılan meyve veya sebzelerin genellikle tek tek değil, birden fazla adedi bir arada satılması: Bu durum da tüketicilerin ihtiyaçlarından fazla ürün satın almasına yol açmakta ve bu da israfa neden olmaktadır.
-
Üretim aşamasındaki verimsizlikler: Yeterince olgunlaşmamış veya fazla olgunlaşmış ürünlerin hasadı: Bu durum da gıda israflarına neden olmaktadır.
-
Taşıma esnasında yaşanan hasarlar: Bu durum da üretilen gıdaların bir kısmının pazara ulaşmadan kaybolmasına neden olmaktadır.
-
Hasat sonrası süreçlerde yeterli önlemlerin alınmaması: Bu durum da gıda israflarını artıran bir başka faktördür.
-
Aşırı ambalajlama: Ürünlerin gereğinden fazla ambalajlanması da gıda israflarını artıran bir diğer nedendir.
-
Fazla üretim: Üretilen ürünlerin talebi karşılamaktan fazla olması da gıda israflarına neden olabilmektedir.
-
Yanlış depolama koşulları: Gıdaların uygun olmayan koşullarda depolanması da hasara yol açarak israflara neden olabilmektedir.
-
Ürünlerin etiket bilgilerinin yanlış anlaşılması: Son kullanma tarihi gibi bilgilerinin yanlış anlaşılması da gıdaların zamanından önce atılmasına yol açabilir.
-
Ürünlerin hasat edilmeden tarlada kalması: Bu durum da üretim sonrası israflara neden olmaktadır.
-
İkinci kalite ürünlerin değerlendirilmemesi: Pazar değeri düşük olan ürünlerin hasat edilmemesi veya değerlendirilmemesi de israflara yol açmaktadır.
-
Yanlış depolama koşulları: Gıdaların bozulmaması için uygun sıcaklık ve nem koşullarında saklanması gerekmektedir. Yanlış depolama koşulları da gıda israfına neden olabilir.
-
Ambalaj ve etiketleme hataları: Ürünlerin yanlış etiketlenmesi veya ambalajlanması da son kullanma tarihinin yanlış anlaşılmasına yol açarak israflara neden olabilir.
-
Eğitim eksikliği: Tarım işçilerinin veya tüketicilerin doğru hasat yöntemleri veya gıdaların saklanması konusunda bilgi eksikliği de israfları artırabilir.
-
Gelişmemiş teknolojiler: Gıda hasadından sonra yaşanan kayıpların en aza indirgenebilmesi için gelişmiş teknolojilerin kullanılması gerekmektedir. Özellikle gelişmemiş ülkelerde bu tür teknolojilerin eksikliği de israflara neden olabilir.
-
İkinci kalite ürünlerin değerlendirilmemesi: Pazar değeri düşük olan ürünlerin hasat edilmemesi veya değerlendirilmemesi de israflara yol açmaktadır.
-
Yanlış etiketleme uygulamaları: Gıdaların son kullanım tarihlerinin yanlış belirtilmesi ya da etikette bulunmaması da israflara sebep olabilir. Tüketiciler son kullanım tarihi geçmediği halde yanlış anlaşılmadan dolayı ürünü atabilirler.
-
Eğitim eksikliği: Tarım işçilerinin veya tüketicilerin doğru hasat yöntemleri veya gıdaların saklanması konusunda bilgi eksikliği de israfları artırabilir.
-
Gelişmemiş teknolojiler: Gıda hasadından sonra yaşanan kayıpların en aza indirgenebilmesi için gelişmiş teknolojilerin kullanılması gerekmektedir. Özellikle gelişmemiş ülkelerde bu tür teknolojilerin eksikliği de israflara neden olabilir.
-
İkinci kalite ürünlerin değerlendirilmemesi: Pazar değeri düşük olan ürünlerin hasat edilmemesi veya değerlendirilmemesi de israflara yol açmaktadır.
-
Yanlış etiketleme uygulamaları: Gıdaların son kullanım tarihlerinin yanlış belirtilmesi ya da etikette bulunmaması da israflara sebep olabilir. Tüketiciler son kullanım tarihi geçmediği halde yanlış anlaşılmadan dolayı ürünü atabilirler.
-
Eğitim eksikliği: Tarım işçilerinin veya tüketicilerin doğru hasat yöntemleri veya gıdaların saklanması konusunda bilgi eksikliği de israfları artırabilir.
-
Gelişmemiş teknolojiler: Gıda hasadından sonra yaşanan kayıpların en aza indirgenebilmesi için gelişmiş teknolojilerin kullanılması gerekmektedir. Özellikle gelişmemiş ülkelerde bu tür teknolojilerin eksikliği de israflara neden olabilir.
-
Pazar değeri düşük olan ürünlerin hasat edilmemesi veya değerlendirilmemesi de israflara yol açmaktadır.
-
Yanlış etiketleme uygulamaları: Gıdaların son kullanım tarihlerinin yanlış belirtilmesi ya da etikette bulunmaması da israflara sebep olabilir. Tüketiciler son kullanım tarihi geçmediği halde yanlış anlaşılmadan dolayı ürünü atabilirler.