Pnömoni (zatürre), akciğer dokusunun iltihaplanması ile karakterize, genellikle enfeksiyon kaynaklı bir hastalıktır. Bu iltihaplanma, bakteriler, virüsler veya mantarların neden olduğu enfeksiyonlardan kaynaklanabilir. Pnömonide akciğerlere hava yerine sıvı veya irin dolabilir. Ateş, öksürük, nefes darlığı ve göğüs ağrısı gibi belirtilerle kendini gösterir. Teşhis genellikle fizik muayene ve görüntüleme yöntemleriyle konur. Tedavi, pnömoninin nedenine bağlı olarak değişir; bakteriyel pnömoni antibiyotiklerle tedavi edilirken, viral pnömoni destekleyici tedavi gerektirebilir.
Pnömoni (Zatürre) Nedir?
Pnömoni (zatürre), akciğerlerin alveolar adı verilen hava keseciklerinin iltihaplanması ve sıvı ile dolması durumu olarak tanımlanabilir. Bu durum genellikle bakteriyel, viral veya mantar kaynaklı enfeksiyonlardan ortaya çıkar. Akciğerlerin iltihaplanması sonucunda nefes alıp verme zorluğu, öksürük, balgam çıkarma, göğüs ağrısı ve yüksek ateş gibi belirtiler görülebilir.
Pnömoninin birçok farklı sebebi olabilir. En yaygın sebebi bakteriyel enfeksiyonlardır; özellikle Streptococcus pneumoniae bakterisi pnömoninin başlıca nedenidir. Bunun yanı sıra virüsler de pnömoniye yol açabilir; örneğin, grip virüsü (influenza) ve koronavirüs SARS-CoV-2 bunlara örnek verilebilir. Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) veya astım gibi solunum yolu hastalıkları olan kişilerde pnömoni gelişme riski yüksektir. Ayrıca sigara içmek, bağışıklık sistemini zayıflatan hastalıklara sahip olmak veya yaşın çok ileri olması da pnömoni için risk faktörlerindendir.
Akciğer İltihabı ile Zatürre Arasındaki Fark Nedir?
Zatürre (pnömoni) ve akciğer iltihabı terimleri genellikle birbirinin yerine kullanılsa da, teknik olarak farklı anlamlara gelebilirler. Zatürre, bakteriyel, viral veya mantar kaynaklı enfeksiyonlar nedeniyle akciğer dokusunun iltihaplanması olarak tanımlanır. Diğer yandan akciğer iltihabı terimi daha genel bir anlam taşır ve pnömoninin yanı sıra çeşitli tahriş edici maddelere (kimyasallar, dumanlar vb.) veya yabancı cisimlere bağlı olarak ortaya çıkan iltihap durumlarını da kapsar.
Özetle zatürre, akciğer iltihabının bir türüd ve daha spesifik bir durumu ifade ederken, akciğer iltihabı terimi daha geniş bir yelpazedeki iltihap durumlarını tanımlamak için kullanılabilir.
Pnömoni (Zatürre) Belirtileri Nelerdir?
Pnömoni belirtileri hafif veya şiddetli olabilir. Hafif pnömonide belirtiler soğuk algınlığına benzeyebilir. Şiddetli pnömoni durumunda ise belirtiler daha belirgin ve ciddi olabilir.
Yaygın Belirtiler:
-
Ateş: Genellikle yüksek ateş şeklinde görülür. 39-40 dereceye kadar çıkabilir.
-
Öksürük: Özellikle balgamlı öksürük görülür.
-
Nefes Darlığı: Solunum güçlüğü ve nefes alıp vermede zorluk hissedilir.
-
Göğüs Ağrısı: Derin nefes alındığında veya öksürüklendiğinde göğüs ağrısı yaşanabilir.
Diğer Belirtiler:
-
Balgamda kan görülmesi
-
Titreme
-
Halsizlik ve yorgunluk
-
Mide bulantısı ve kusma
-
Terleme
-
Baş ağrısı
Yaşlılarda Görülen Belirtiler:
Yaşlı bireylerde zatürrenin belirtileri farklılık gösterebilir ve bazen klasik belirtilerin hiçbiri olmayabilir. Ayrıca yaşlılarda zatürre genellikle daha hafif seyreder. Ancak aşağıdaki belirtiler yaşlılarda dikkat edilmesi gereken işaretlerdir:
-
Hava açlığı (hipoksi): Vücudun yeterli oksijen alamaması sonucu yaşlı bireylerde kalp atış hızında artış, solunum hızında artış ve ciltte mavileşme gibi belirtiler görülebilir.
-
Karışıklık: Zatürre, yaşlı bireylerde bilinç bulanıklığı veya kafa karışıklığına neden olabilir.
-
Titreme: Vücut ısısındaki ani değişikliklere bağlı olarak titreme görülebilir.
Zatürre (Pnömoni) Nasıl Bulaşır?
Pnömoninin bulaşma yolları, pnömoniye neden olan etkenin türüne göre değişiklik gösterebilir. Pnömoniye en sık rastlanan neden olan bakteriler ve virüsler solunum yoluyla bulaşır. Bu nedenle pnömoni hastası bir kişiyle aynı ortamda bulunmak, öksürme veya hapşırma esnasında ortaya çıkan damlacıkların solunulması pnömokok pnömonisi gibi bazı bakteriyel pnömoni türleri ile viral pnömoniye yakalanma riskini artırır. Ayrıca yakın temasta bulunan kişilerin ellerinde bulunan bakterilerin solunum yollarına temas etmesi de pnömoniyi tetikleyebilir.
Nadir de olsa bazı pnömoni türleri direkt temas yoluyla bulaşabilir. Örneğin Legionella pneumophila bakterisinin neden olduğu lejyoner hastalığı adı verilen zatürre türü, kontamine su kaynakları yoluyla bulaşabilir. Bu nedenle bu su kaynaklarının içilmesi veya buharının solunması bu tür pnömokok vakalarına yol açabilir.
Zatürre (Pnömoni) Risk Faktörleri Nelerdir?
Zatürre (pnömoni) için risk faktörleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
-
Yaş: 2 yaşından küçük çocuklar ve 65 yaşından büyük yetişkinler daha yüksek risk altındadır.
-
Kronik Hastalıklar: KOAH, astım, kalp veya karaciğer hastalıkları gibi kronik hastalıkları olan kişilerde pnömoni riski artar.
-
Bağışıklık Sistemi Problemleri: HIV/AIDS, kanser tedavisi görenler veya organ nakli yapılan kişilerde bağışıklık sistemi zayıfladığından pnömoni riski artar.
-
Sigara Kullanımı: Sigara içenlerin akciğer fonksiyonları olumsuz etkilendiğinden pnömoniye yakalanma olasılıkları artar.
-
Alkol Kullanımı: Aşırı alkol tüketimi bağışıklık sistemini zayıflatır ve pnömoniye neden olabilecek davranışsal faktörlere yol açar.
-
Yetersiz Beslenme: Yetersiz beslenme bağışıklık sistemini zayıflatır ve pnömoni riskini artırır.
-
Solunum Yolu Enfeksiyonları: Grip gibi solunum yolu enfeksiyonları geçirilmiş olması pnömoniye yakalanma riskini artırır.
-
Hastane Ortamında Geçen Zaman: Hastanelerde geçirilen uzun süreli yatışlar özellikle solunum cihazına bağlı olanlarda pnömoni riskini artırır.
-
Hava Kirliliği: Hava kirliliğine maruz kalan kişilerde kronik akciğer hastalıkları gelişebilir bu da pnömoni riskini artırır.
Zatürre (Pnömoni) Teşhisi Nasıl Konur?
Zatürre (pnömoni) teşhisi koymak için doktorlar genellikle aşağıdaki adımları izler:
-
Fizik Muayene: Doktor öncelikle hastanın öyküsünü alır ve fizik muayene yapar. Göğüs bölgesine stetoskopla dinleme yaparak ses değişikliklerini kontrol eder.
-
Görüntüleme Yöntemleri: Göğüs röntgeni veya bilgisayarlı tomografi (BT) taraması istenebilir. Bu görüntüler akciğerlerdeki iltihaplanmayı ve sıvı birikimini gösterir.
-
Kan Testleri: Tam kan sayımı (hemogram) istenerek beyaz kan hücresi sayısı kontrol edilir. Yüksek beyaz kan hücresi sayısı enfeksiyon belirtisi olabilir. Ayrıca kan oksijen seviyesini kontrol etmek için kan gazı analizi yapılabilir.
-
Balgam Kültürü: Balgam örneği alınarak laboratuvar ortamında kültür yapılır. Bu şekilde pnömokok enfeksiyonuna neden olan bakterinin tespit edilmesi mümkündür.
-
İdrar Testleri: Bazı bakterilerin idrarda tespit edilmesi mümkündür. Bu nedenle idrar tahlili istenebilir.
-
Pulsoksimetri: Parmak ucuna takılan bir cihazla nabız oksimetresi ölçülerek kanın oksijen seviyesi kontrol edilir.
-
Bronkoskopi: Nadir durumlarda bronkoskop adı verilen özel bir tüp kullanılarak hava yollarının doğrudan görüntülenmesi istenebilir. Bu yöntemle hava yollarından balgam örneği alınmakla beraber hava yollarındaki iltihap da gözlemlenebilir.
-
Torakentez: Cilt altına iğne batırılarak göğüs boşluğundaki sıvının incelenmesi de tanıda yardımcı olabilir fakat bu yöntem nadir durumlarda uygulanır.
-
Kombine Testler: Kanser veya şüpheli hastalarda ek testler de istenebilir örneğin tomografi görüntülerinden doku biyopsisi alınması gibi.
-
Kardiyovasküler Testler: Akciğerlerin kanla ne kadar iyi beslendiğini görmek için EKG çekilebilir; kalbin fotoğraflarının çekilmesi için ekokardiyografi istenebilir ve elektrokardiyografi ile kalbin elektriksel aktivitesi kontrol edilebilir.