Akne, genç yaşta başlayıp 20’li yaşların sonuna kadar devam eden, hem erkekleri hem de kadınları etkileyen yaygın bir durumdur. Ciltte aşırı yağ üretimi, ölü deri hücrelerinin birikmesi, bakteriyel enfeksiyonlar ve iltihaplanma ile karakterize edilir.
Akne tedavisinde kullanılan birçok seçenek mevcut olup bunlardan biri de retinoidlerdir. Retinoidler, A vitamini türevleridir ve akne tedavisinde oldukça etkilidir. Bu yazımızda retinoidlerin akne üzerindeki etkisi, nasıl kullanıldığı ve hangi yan etkileri olabileceği ele alınacaktır.
Retinoidler Nedir ve Nasıl Çalışır?
Retinoidler, A vitamini türevleri olan ve hücresel yenilenmeyi artıran ilaçlardır. Akne tedavisinde etki mekanizmaları şunlardır:
-
Komedolitik Etki: Retinoidler, gözeneklerdeki ölü deri hücrelerinin birikmesini azaltarak komedon oluşumunu engeller.
-
Anti-inflamatuar Etki: İltihaplanmayı azaltarak kırmızı, şişkin sivilcelerin oluşumunu önler.
-
Yağ Üretiminin Düzenlenmesi: Yağ bezlerinin aktivitesini azaltarak ciltteki aşırı yağ üretimini dengeler.
-
Bakteriyel Etki: Propionibacterium acnes bakterisinin çoğalmasını inhibe ederek aknenin tetikleyicilerinden birini azaltır.
Retinoidlerin Akne Üzerindeki Etkisi
Retinoidler, aknenin temel nedenlerini hedef alarak etkili bir şekilde çalışır. Akne oluşumunu önlemek için şu yollarla etki gösterir:
-
Gözeneklerin Açılması: Retinoidler, gözeneklerdeki ölü deri hücrelerini ve fazla yağı temizleyerek tıkanmayı önler.
-
Yeni Hücre Üretimi: Cilt hücrelerinin daha hızlı yenilenmesini sağlayarak iltihaplı sivilce oluşumunu azaltır.
-
Kırmızı Lekelerin Azaltılması: Akne sonrası oluşan hiperpigmentasyonu azaltarak cilt tonunu dengelemeye yardımcı olur.
Hangi Akne Türünde Kullanılır?
Retinoidler, özellikle inflamatuar akne türlerinde etkilidir. Şunlar dahil olmak üzere çeşitli akne türlerinde kullanılabilir:
-
Papüller: Kırmızı, şişkin sivilceler.
-
Püstüller: Sarı başlı, irin dolu sivilceler.
-
Komedomal Akne: Siyah nokta ve beyaz noktalardan oluşan hafif akne.
Ancak retinoidlerin etkinliği, aknenin şiddetine ve bireysel cilt tipine bağlı olarak değişebilir. Hafif akne vakalarında etkili olabilirken, şiddetli vakalarda başka tedavi yöntemleriyle birlikte kullanılması gerekebilir.
Retinoid Türleri
Retinoidler, kimyasal yapıları ve etki biçimlerine göre farklı türlere ayrılabilir. İşte yaygın olarak kullanılan retinoid türleri:
-
Tretinoin: Topikal olarak uygulanan, en yaygın retinoid formudur. Akne ve yaşlanma karşıtı tedavilerde kullanılır.
-
İsotretinoin: Ağız yoluyla alınan bir retinoiddir. Şiddetli akne vakalarında kullanılır ancak yan etkileri daha fazladır.
-
Adapalene: Hafif ve orta şiddette akne için topikal bir retinoiddir. Tretinoin’e benzer ancak daha az tahrişe neden olabilir.
-
Benzoyl Peroksit / Adapalene (Epiduo): Benzoyl peroksit ve adapalen kombinasyonudur. İnflamatuar akne için etkilidir.
-
Retinaldehit: Hafif ve orta şiddette akne için topikal bir retinoiddir. Genellikle daha az tahrişe neden olur.
-
Tazaroten: Topikal kullanım için başka bir retinoiddir. Akne ve psoriasiste etkilidir.
-
Ağız Yoluyla Alınan İlaçlar: Şiddetli akne vakalarında isotretinoin içeren ağızdan alınan ilaçlar reçete edilebilir.
Tretinoin (all trans retinoic acid)
Tretinoin (all trans retinoic acid), topikal (cilde uygulanan) retinoidlerin en bilinen ve en sık kullanılan formudur. A vitamini asidi olan tretinoin, aknenin yanı sıra foto yaşlanma (güneş hasarı), hiperpigmentasyon (cilt lekeleri) ve stria (çatlak) görünümünü iyileştirmek için kullanılır.
Tretinoin’in akne üzerindeki etkisi üç ana mekanizma ile açıklanabilir:
-
Komedolitik Etki: Tretinoin, gözeneklerdeki keratin (bir protein türü) birikimini azaltarak komedonların (siyah noktalar ve beyaz noktalar) oluşumunu engeller.
-
Anti-inflamatuar Etki: Tretinoin, iltihaplanmayı azaltarak kırmızı, şişkin sivilcelerin oluşumunu önler.
-
Yağ Üretimini Düzenleme: Tretinoin, yağ bezlerinin aktivitesini düzenleyerek aşırı yağ üretimini azaltır.
Adapalene
Adapalene, akne vulgaris tedavisinde kullanılan bir retinoid türüdür. Topikal formda (cilde uygulanan) bulunur ve genellikle jel veya krem şeklinde reçete edilir. Adapalene’in akne üzerindeki etkisi aşağıdaki gibi açıklanabilir:
-
Komedolitik Etki: Adapalene, gözeneklerdeki keratin birikimini azaltarak komedonların oluşumunu engeller.
-
Anti-inflamatuar Etki: Adapalene, akne iltihabını azaltarak kırmızı, şişkin sivilcelerin oluşumunu önler.
-
Yağ Üretimini Düzenleme: Adapalene, yağ bezlerinin aktivitesini düzenleyerek aşırı yağ üretimini azaltır.
-
Bakteriyel Etki: Adapalene, P.acnes bakterisinin çoğalmasını inhibe ederek aknenin bakteriyel enfeksiyonunu azaltır.
Tazaroten
Tazaroten, topikal olarak uygulanan bir retinoid olup akne vulgaris tedavisinde kullanılır. Ayrıca psoriasiste plakların görünümünü iyileştirmek için de reçete edilir. Tazaroten’in akne üzerindeki etkisi şu şekillerde açıklanabilir:
-
Komedolitik Etki: Tazaroten, gözeneklerdeki keratin birikimini azaltarak komedonların oluşumunu engeller.
-
Anti-inflamatuar Etki: Tazaroten, akne iltihabını azaltarak kırmızı, şişkin sivilcelerin oluşumunu önler.
-
Yağ Üretimini Düzenleme: Tazaroten, yağ bezlerinin aktivitesini düzenleyerek aşırı yağ üretimini azaltır.
-
Hücresel Yenilenme: Tazaroten, cilt hücrelerinin yenilenmesini hızlandırarak yeni komedonların oluşumunu önler.
Isotretinoin
Isotretinoin, A vitamini türevi olan ve ağız yoluyla alınan bir retinoiddir. Şiddetli ve nodüler (yumru şeklinde) akne vulgaris tedavisinde kullanılır ve genellikle diğer tedavilerin başarısız olduğu durumlarda reçete edilir. Isotretinoin’in akne üzerindeki etkisi aşağıdaki gibi açıklanabilir:
-
Yağ Üretiminin Azaltılması: Isotretinoin, yağ bezlerinin büyümesini inhibe ederek sebum (yağ) üretimini büyük ölçüde azaltır.
-
Gözenek Tıkanıklığını Önleme: Isotretinoin, gözeneklerdeki keratin birikimini azaltarak komedonların oluşumunu engeller.
-
Anti-inflamatuar Etki: Isotretinoin, akne iltihabını azaltarak kırmızı, şişkin sivilcelerin oluşumunu önler.
-
Bakteriyel Üretimin Azaltılması: Isotretinoin, P.acnes bakterisinin çoğalmasını inhibe ederek aknenin bakteriyel enfeksiyonunu azaltır.
-
Hücresel Yenilenmeyi Hızlandırma: Isotretinoin, cilt hücrelerinin yenilenmesini hızlandırarak yeni komedonların oluşumunu önler.
-
Deri Hasarını Onarma: Isotretinoin’in anti-inflamatuar özellikleri sayesinde deri hasarını onarmaya yardımcı olabilir ve skarlaşmayı azaltabilir.
Retinoidlerin Kullanım Alanları
Retinoidler aşağıdaki durumlarda kullanılır:
-
Akne Vulgaris: En yaygın kullanım alanıdır.
-
Iltihaplı Akne Türleri: Papüler ve püstüler akne türleri.
-
Post-Akne Hiperpigmentasyon: Akne sonrası cilt lekelerinin tedavisi.
-
Cilt Yenileme: Cildin genel görünümünü iyileştirmek için (ince çizgiler ve lekeler dahil).
-
Keratozis Pilaris: Kol ve bacaklarda bulunan küçük kırmızı yumruların görünümünü iyileştirmek için.
-
Fotoyaşlanma Belirtileri: Güneş hasarının neden olduğu cilt değişikliklerini düzeltmek için.
Yan Etkileri Nelerdir?
Retinoidlerin yan etkileri kişiden kişiye değişebilir ancak bazı yaygın yan etkileri şunlardır:
-
Cilt kuruluğu ve pul pul dökülme,
-
Ciltte hassasiyet ve irritasyon,
-
Kızarıklık,
-
Ciltte yangı hissi,
-
Cildin güneşe karşı hassasiyetinin artması,
-
Gözkapağında kabarma (blefarit),
-
Cilt renginin açılması,
-
Kırmızı lekeler,
-
Vücut kıllarında azalma,
-
Kolesterol seviyelerinde artış,
-
Karaciğer enzimlerinde artış,
-
Ağrı veya hassasiyet içeren dudak kuruluğu,
-
Kas ağrıları,
-
Baş ağrısı,
-
Mide bulantısı,
-
Yorgunluk hissi,
-
Saç dökülmesi,
-
Ellerde veya ayaklarda kaşıntı hissi,
-
Bacaklarda veya kollarda kuruluk hissi,
-
Zihin bulanıklığı veya geçici görme bozukluğu,
-
Tırnaklarda kuruma veya çatlama,
-
Deride soyulma veya soyulmaya yakın bölge oluşumu.
Retinoid Kullanırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Retinoid kullanırken dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:
-
Güneş Koruma Kullanımı: Retinoidler cildi güneşe karşı hassas hale getirebilir bu nedenle güneş koruyucu kullanmak önemlidir.
-
Hamilelik Dikkati: Hamilelikte ağızdan isotretinoin kullanımı doğumsal sakatlıklara yol açabilir; bu nedenle hamilelikte tüm retinoid formlarından kaçınılmalıdır.
-
Kuru Cilt Bakımı: Kuru cilt tipi olanlar kullanmadan önce doktorlarına danışmalıdır; çünkü yan etki riski artabilir.
-
Alkol Kullanımı Kontrolü: Ağızdan isotretinoin kullanırken alkol tüketimi karaciğer üzerindeki yan etki riskini artırabilir; bu nedenle doktor önerisine uyulmalıdır.
-
Diğer İlaçlarla Etkileşim Dikkati: Bazı ilaçlar retinoidlerin yan etkilerini artırabilir; bu nedenle kullanılan tüm ilaçları doktora bildirmek önemlidir.
-
Kullanım Talimatlarına Uyum: Retinoid kremleri doktorun önerdiği şekilde kullanmak önemlidir; aşırı kullanım ciltte tahrişe neden olabilir.
-
Dudak Bakımı Önemli: Dudaklar isotretinoin kullanımında kuruyabilir; dudak nemlendiricisi kullanmak önemlidir.
-
Cilt Temizliği Kontrolü: Kremin cilde sürülmeden önce temizlenmesi önemlidir; böylece tahriş riski azalır.
-
Cilt Hassasiyetine Dikkat: Cilt hassasiyet gösterirse doktorla iletişime geçmek önemlidir; aşırı hassasiyet cildin altındaki damarların genişlemesine neden olabilir.
-
Duygusal Duruma Dikkat: Ağızdan isotretinoin kullanan bazı kişilerde depresyon belirtileri görülebilir; bu nedenle ruhsal durumu kontrol altında tutmak önemlidir.