İbn Hldun, 1332 – 1406 yılları arasında yaşamış olan büyük bir tarihçi, sosyolog, ekonomist ve filozof olarak kabul edilmektedir. 14. yüzyılda İslam dünyasında tanınan bu önemli şahsiyet, özellikle tarihin doğası ve insan toplumlarına dair yazdığı eserlerle öne çıkmıştır. Batı’da “ilk sosyal bilimci” olarak anılan İbn Haldun, çağının çok ötesinde bir anlayışa sahipti. En bilinen eseri Mukaddime’de tarih felsefesi, sosyoloji, ekonomi ve siyaset bilimine dair çarpıcı tespitlerde bulunmuştur. İbn Haldun, hâlâ geçerliliğini koruyan düşünceleri ve tespitleriyle sadece kendi dönemine değil, günümüze de ışık tutan bir düşünürdür. Onun tarih anlayışı, sosyal bilimlerin gelişimine önemli katkılarda bulunmuş ve günümüzde hâlâ referans alınan bir kaynak olmuştur.
İbn Haldun’un Hayatı
İbn Haldun, 1332 yılında bugün Tunus sınırları içerisinde yer alan Kuzey Afrika’nın tarihi şehirlerinden Târica’da dünyaya geldi. Aslen Endülüs kökenli bir ailenin çocuğuydu. Genç yaşta dini eğitime yöneldi ancak siyasi ve sosyal olaylar onun daha geniş bir perspektifle eğitim almasına neden oldu. 1350’li yıllarda Tunus’a yerleşti ve burada hüküm süren Abdalwadid Devleti’nde çeşitli görevler üstlendi. Bu dönemde devletin yönetim kademelerinde bulundu ve aynı zamanda eğitim aldı.
1365 yılının Temmuz ayında İbn Haldun, dönemin en önemli şehirlerinden Fez’e gitti. Burada kısa bir süre eğitim aldıktan sonra 1369 yılında Mısır’a yerleşti. Mısır’da dönemin ünlü tarihçilerinden El-Zehebi ve İbn Hacer el-Askalani’den ders aldı. İbn Haldun, Mısır’a yerleştikten sonra burada uzun bir süre yaşadı ve çeşitli görevlerde bulundu. 1382’de tekrar memleketi Tunus’a döndü ancak Tunus’ta uzun süre kalmadı ve 1384’de yeniden Mısır’a gitti.
İbn Haldun’un en önemli eseri Mukaddimeyi tamamladığı dönem Mısır’da yaşadığı yıllara denk gelir. Hayatının son yıllarında Mısır’ın Kahire şehrinde 14 Ağustos 1406 tarihinde vefat etti.
İbn Haldun’un Eserleri
İbn Haldun, hayatı boyunca birçok eser kaleme aldı. Bunlar arasında en ünlüsü ve en etkili olanı Mukaddime adlı eseridir. Mukaddime, tarih kitaplarının önsözü anlamına gelir ve aslında bir tarih kitabının giriş kısmı olarak düşünülmüştür. Ancak içeriği o kadar kapsamlıdır ki tarih felsefesi alanında başlı başına bir eser olarak kabul edilir.
Mukaddime adlı eserini 1377 yılında Mısır’da yazmaya başlayan İbn Haldun, bu eserinde tarih felsefesi, sosyoloji, ekonomi ve siyaset bilimine dair önemli tespitlerde bulunmaktadır. Eserdeki tespitler günümüzde hâlâ geçerliliğini korumakta ve sosyal bilimlerin gelişimine önemli katkılarda bulunmaktadır.
İbn Haldun’un diğer eserleri arasında “Kitab el-İber” (İber Üzerine Kitap) adlı eseri de bulunmaktadır. Bu eser, dünya tarihine dair yazdığı çok ciltli bir eserdir. Ayrıca “El-A’laqa el-Hadiyye fi Tarih el-Hafız el-İskenderiye” (İskenderiye Tarihi Üzerine Hafız el-İskenderiye’den Aldığım Bilgiler) adlı bir eseri daha bulunmaktadır.
İbn Haldun’un Düşünceleri
İbn Haldun’un düşünceleri, özellikle tarihin doğası ve insan toplumlarına dair yazdığı eserlerde kendini göstermektedir. Batı’da “ilk sosyal bilimci” olarak anılan İbn Haldun, çağının çok ötesinde bir anlayışa sahipti.
Eserlerinde tarih felsefesi, sosyoloji, ekonomi ve siyaset bilimine dair çarpıcı tespitlerde bulunan İbn Haldun, hâlâ geçerliliğini koruyan düşüncelere sahipti. Onun tarih anlayışı, sosyal bilimlerin gelişimine önemli katkılarda bulunmuş ve günümüzde hâlâ referans alınan bir kaynak olmuştur.
İbn Haldun’un en bilinen eseri Mukaddime’de yaptığı tespitlerden bazıları şunlardır:
1. Biyolojik ve Coğrafi Unsurlar
Toplumların gelişiminde biyolojik ve coğrafi unsurlar büyük rol oynar. İklim, toplumların karakterini şekillendirir.
2. Göçebe Hayat vs. Yerleşik Hayat
Göçebe hayat yaşayan toplumlar daha savaşçı ve dayanıklıdır; yerleşik hayata geçen toplumlar ise daha medeni ve gelişmiştir.
3. Ahlak ve Adalet
Ahlaklı toplumlar uzun süre varlığını sürdürebilir; adaletin olmadığı toplumlar ise kısa sürede yıkılır.
4. Eğitim
Eğitim, toplumların ilerlemesinde kritik bir rol oynar; eğitimsiz toplumlar geri kalmaya mahkûmdur.
5. Ekonomik Faaliyetler
Ekonomik faaliyetler toplumların gelişiminde belirleyici faktördür; tarım ve ticaretle uğraşan toplumlar daha zengindir.
İbn Haldun’un Ölümü
İbn Haldun, hayatının son yıllarında Kahire şehrinde yaşadı. 14 Ağustos 1406 tarihinde vefat etti. Onun ölümü ile birlikte sosyoloji ve tarih felsefesi alanındaki büyük birikimi ve eserleri, sonraki nesillere aktarıldı.
İbn Haldun Nereye Gömülmüştür?
İbn Haldun’un naaşı Kahire’nin Kadiriye bölgesinde bulunan İbn Haldun Camisi’ne gömülmüştür.