Her ilacın farklı şekillerde etki etmesi nedeniyle farklı yan etkileri de bulunur. Hatta aynı grup ilaçların bile farklı yan etkileri olabilir. Bu nedenle bir ilacın yan etkisini merak ediyorsanız, ilgili ilaç prospektüsünde bu bilgiye ulaşabilirsiniz.
İlaçların Yan Etkileri
İlaçların yan etkileri kullanım şekline göre değişiklik gösterebilir. Örneğin bazı ilaçlar ağızdan alınırken bazıları direkt damara enjekte edilir. Ayrıca aynı ilaç farklı kişilerde de farklı yan etkilere neden olabilir. Bu da kişisel özelliklerle alakalıdır. Örneğin bir ilacın yan etkisi kişinin yaşına, hastalığına, varsa kullandığı diğer ilaçlara veya kullanılan ilacın dozuna göre değişiklik gösterebilir.
İlaç Yan Etkileri Neden Olur?
İlaçların yan etkileri aslında ilaç moleküllerinin vücutta oluşturduğu etkilerden oluşur. Ancak bu etkiler vücudun beklediği veya ihtiyaç duyduğu etkilerle örtüşmeyebilir. Bu durumda da beklenmeyen etkiler ortaya çıkmış olur. Örneğin ağrı kesici bir ilacın mide ağrısına neden olması gibi.
İlaca Bağlı Yan Etki Oluşumu
İlaç kullanımına bağlı olarak oluşan yan etkilerin değerlendirilmesinde şu faktörler göz önünde bulundurulur:
– İlacın dozu
– Kullanım süresi
– Kişinin genel sağlık durumu
– Kullanım şekli
– Kişinin yaşı ve cinsiyeti
– Kişinin genetik yapısı
– Kişinin kronik hastalıkları
– Kullanılan diğer ilaçlar
– İlacın kalitesi ve içeriği
– İlacın etkileşimde bulunduğu diğer besinler veya ilaçlar
İlaç Yan Etkileri Nasıl Oluşur?
İlacın vücutta oluşturduğu yan etkiler şu şekillerde oluşabilir:
– İlaç vücutta bulunan bir reseptöre bağlanarak etki gösterir ve bu reseptörün vücutta oluşturduğu doğal etkiyi taklit eder.
– İlaç vücutta bulunan reseptörlere etki ederek doğal olarak oluşması beklenen bir etkinin önüne geçer.
– İlaç molekülü vücutta bulunan enzimlerle etkileşime girer ve bu enzimin vücudun normal işleyişi için ihtiyaç duyduğu fonksiyonu yapmasını engeller.
– İlaç molekülü vücutta bulunan proteinlerle etkileşime girer ve bu proteinin normal şartlarda gerçekleştirdiği işlevi yapmasına engel olur.
– İlaç molekülü vücudun normal işleyişi için ihtiyaç duyduğu bazı kimyasalları azaltır veya artırır.
– İlacın içeriğinde bulunan kimyasallar vücutta bulunan bazı dokulara zarar verebilir.
– Vücut ilaca karşı yabancı bir madde olarak tepki verir ve bağışıklık sistemi devreye girerek ilacı ortadan kaldırmaya çalışır.
En Çok Görülen İlaç Yan Etkileri
İlaçların yan etkilerinin görülme sıklığı oldukça değişkenlik gösterir. Bazı yan etkiler sık sık görülürken bazıları oldukça nadir görülür. Hatta bazı yan etkiler sadece birkaç kişide meydana gelir ve bunlar istatistiksel olarak değerlendirilemeyecek kadar azdır. Genel olarak bir ilacın yan etkisinin görülme sıklığı ile beraber hangi gruptan ilaç olduğu da önemlidir.
Sık Görülen Yan Etkiler
Sık görülen yan etkiler, herhangi bir ilacın prospektüsünde yer alabilir ve çoğu kullanıcıda görülebilir. Bu yan etkiler şunlardır:
– Mide bulantısı ve kusma,
– Baş ağrısı,
– İshal ve kabızlık,
– Yorgunluk ve halsizlik,
– Ciltte kızarıklık, kaşıntı veya döküntü,
– Ağız kuruluğu,
– Baş dönmesi,
– Uyku hali veya uykusuzluk,
– Sinirlilik hali,
– Ağrı, eklem ağrısı veya kas ağrısı.
Nadir Görülen Yan Etkiler
Nadir görülen yan etkiler, sadece birkaç kullanıcıda ortaya çıkar ve istatistiksel olarak anlamlı bir sıklıkta görülmez. Nadir görülen yan etkiler şunlardır:
– Kalp krizi veya inme riski,
– Şeker hastalığı (Diyabet) riski,
– Bağırsak iltihabı (Kolit),
– Böbrek veya karaciğer hasarı,
– Kanama veya pıhtılaşma sorunları,
– Tansiyon düşüklüğü veya yükselmesi,
– Vücutta aşırı sıvı birikmesi,
– Psikiyatrik sorunlar (intihar düşünceleri, saldırganlık),
– Ciltte ciddi reaksiyonlar (Stevens-Johnson sendromu),
– Saç dökülmesi veya tüylenme artışı.
Diğer Yan Etkiler
Diğer yan etkiler ise oldukça nadir görülür ve genellikle spesifik bir durumla ilişkilidir. Örneğin hamilelikte kullanıma bağlı olarak ortaya çıkabilecek doğumsal anomaliler veya aşırı doz kullanımına bağlı oluşabilecek zehirlenme belirtileri gibi.
Hangi İlaç Hangi Yan Etkiyi Yapar?
Aşağıda yer alan ilaç isimleriyle ilgili en sık görülen yan etkiler listelenmiştir:
Antibiyotiklerin Yan Etkileri
Antibiyotikler mikropların üremesini engelleyerek veya öldürerek etki gösteren ilaçlardır. Genellikle enfeksiyon tedavisinde kullanılırlar. Antibiyotiklerin en sık görülen yan etkileri şunlardır:
Sefalosporinler
diyare, bulantı, kusma, mide ağrısı, baş ağrısı, yorgunluk, baş dönmesi, kaşıntı ve deri döküntüsü gibi alerjik reaksiyonlar, ateş.
Tetrasiklinler
mide bulantısı, kusma, ishal, bağırsak enfeksiyonları, dudak yaraları, ağız kokusu, boğazda tahriş.
Makrolidler
mide bulantısı, kusma, ishal, karın ağrısı, baş ağrısı.
Kinolonlar
diyare, mide bulantısı ve kusma, baş dönmesi, baş ağrısı.
Linkozamidler
diyare, mide bulantısı ve kusma.
Benzilpenisilin
alerjik reaksiyonlar (kaşıntı ve döküntü), ateş.
Ağrı Kesicilerin Yan Etkileri
Ağrı kesiciler yani analjezikler ağrıyı dindiren ve ateşi düşüren ilaçlardır. Genellikle baş ağrısı ve ateş gibi durumlarda kullanılırlar. Ağrı kesicilerin en sık görülen yan etkileri şunlardır:
mide bulantısı ve kusma, mide ağrısı ve hazımsızlık, baş dönmesi ve baş ağrısı.
Antidepresanların Yan Etkileri
Antidepresanlar depresyon ve anksiyete bozuklukları gibi psikiyatrik hastalıkların tedavisinde kullanılırlar. Antidepresanların en sık görülen yan etkileri şunlardır:
ağız kuruluğu, mide bulantısı ve kusma, baş ağrısı, uykusuzluk veya aşırı uyku hali, yorgunluk ve bitkinlik hissi.
Statinlerin Yan Etkileri
Statinler kolesterolü düşüren ilaçlardır. Kalp hastalıklarını önlemek veya tedavi etmek amacıyla kullanılırlar. Statinlerin en sık görülen yan etkileri şunlardır:
kaslarda zayıflık veya ağrı, mide bulantısı ve kusma, ishal veya kabızlık, baş ağrısı.
Aspirin Yan Etkileri
mide bulantısı ve kusma; karaciğer hasarına bağlı sarılık; ciltte döküntü; kanama eğilimi; astım ataklarını tetikleme; Reye sendromu (özellikle çocuklarda); böbrek fonksiyon bozukluğu; düşük kan şekeri; baş dönmesi.
İnsülin Yan Etkileri
düşük kan şekeri (hipoglisemi), kilo alımı (özellikle uzun süreli kullanımda), enjeksiyon bölgesinde yağ birikimi veya sertleşme; alerjik reaksiyonlar; ciltte döküntü.
Diyabet İlaçlarının Yan Etkileri
düşük kan şekeri (hipoglisemi), kilo alımı; mide bulantısı; ishal veya kabızlık; yorgunluk; baş ağrısı; baş dönmesi.
Antihipertansiflerin Yan Etkileri
tansiyon düşüklüğü; baş dönmesi; bayılma; mide bulantısı; yorgunluk; öksürük; ciltte kızarıklık; ayak bileklerinde şişme.
Cilt Kremlerinin Yan Etkileri
bazı cilt kremleri hassasiyet oluşturabilir. Özellikle yeni kullanmaya başladığınız kremlerde şu yan etkiler oluşabilir: ciltte kızarıklık; kaşıntı; alerjik reaksiyonlar; kuruma ve soyulma; sivilce oluşumu.
Hormonların Yan Etkileri
mide bulantısı; düzensiz adet kanaması veya lekelenme; kilo değişiklikleri; göğüslerde hassasiyet artışı veya büyüme; yorgunluk; baş ağrısı; depresyon belirtileri; tüylenme artışı.
Oral Kontraseptiflerin Yan Etkileri
mide bulantısı; göğüslerde hassasiyet artışı veya büyüme; düzensiz adet kanaması veya lekelenme; kilo değişiklikleri; baş ağrısı; yorgunluk; kan pıhtılaşması riski.
Tiroit İlaçlarının Yan Etkileri
ağız kuruluğu; nefes darlığı; yorgunluk; iştah değişiklikleri; sinirlilik hali; baş dönmesi; kalp atış hızında artış.
AIDS İlaçlarının Yan Etkileri
ağız kuruluğu; iştahsızlık ve kilo kaybı; mide bulantısı ve kusma; yorgunluk; baş ağrısı; ateş; ishal.