Küresel ısınma ve iklim değişikliği, genellikle aynı şeyler olarak düşünülür, ancak birbirlerinden farklıdır. Küresel ısınma, dünya yüzeyinin ortalama sıcaklığında gözlemlenen artışı ifade eder. Bu artışın sebebi, atmosfere salınan sera gazı oranının artması ve bu gazların atmosferde yarattığı sera etkisidir. İklim değişikliği ise, iklimdeki uzun süreli değişimleri ifade eder. Yani dünya yüzeyinin ortalama sıcaklığındaki artış, beraberinde iklim değişikliğini de getirir.
İklim değişikliği, doğada büyük etkilere yol açan bir olgudur. Doğal afetlerin sıklığı ve şiddetinin artması, deniz seviyesinin yükselmesi, ekosistemlerin bozulması ve insan sağlığının tehdit altına girmesi, iklim değişikliğinin etkileri arasındadır. Tüm bu olguların arka planında da küresel ısınma yatar.
Bu yazımızda küresel ısınmanın iklim değişikliği üzerindeki etkilerine ve bunun sonuçlarına değineceğiz.
Küresel Isınmanın Nedenleri
-
Fosil yakıtlar: Kömür, petrol ve doğal gaz gibi fosil yakıtlar, enerji üretmek için yanarlar. Enerji üretimi sırasında atmosfere sera etkisi yaratan gazlar salınır.
-
Ormansızlaşma: Ormanlar karbondioksitin havadan temizlenmesini sağlar. Ormanların azalmasıyla birlikte havadaki karbondioksit oranı artar.
-
Küçük kara parçalarının varlığı: Tropikal ormanların ve okyanusların büyük kısmı karbondioksiti temizler. Bu alanların azalması, atmosferdeki karbondioksit oranını artırır.
-
Tarım faaliyetleri: Tarımda kullanılan gübreler, atmosfere karbondioksit salınmasına neden olur.
-
Endüstriyel faaliyetler: Fabrikaların enerji üretimi için fosil yakıt kullanması ve endüstriyel atıkların atmosfere salınması küresel ısınmaya katkı sağlar.
Küresel Isınmanın İklim Değişikliği Üzerindeki Etkileri
Küresel ısınmanın etkileri ve sebepleri birbirinden farklıdır. Küresel ısınma, dünya yüzeyinin ortalama sıcaklığının yükselmesi ile ortaya çıkar. Bu durum da atmosferin gaz oranında değişimlere yol açar ve küresel ısınmanın nedenleri arasında yer alır. Küresel ısınma ve sera etkisi hakkında daha fazla bilgi almak için “sera etkisi nedir?” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.
Küresel ısınmanın sebebi sera etkisidir. Sera etkisi, güneş ışınlarının yeryüzüne vurmasıyla gerçekleşir. Güneş ışınları yeryüzünü ısıtırken bir kısmı de yer yüzündeki su ve bitkiler tarafından emilir. Bu sırada su ve bitkiler tarafından emilen ışınların bazıları yeniden uzaya geri yansır. Atmosferdeki gazlar ise bu ışınların tekrar uzaya geri çıkmasına engel olur. Böylelikle atmosfere hapsolan sıcaklık da küresel ısınmaya yol açar.
Ayrıca sera etkisinin devam etmesiyle birlikte ortamdaki sıcaklık artmaya devam eder. Küresel ısınmanın sonucunda artan sıcaklık da atmosferdeki gaz oranını değiştirir. Yani hem küresel ısınma, sera etkisi üzerinden atmosfer gaz oranını değiştiren bir etken olarak karşımıza çıkar hem de küresel ısınmanın devam etmesiyle birlikte gerçekleşen sıcaklık artışı atmosfer gaz oranını değiştiren başka bir etken olarak ortaya çıkar.
Küresel ısınma ve sera etkisi sayesinde atmosferdeki gaz oranında meydana gelen değişimler iklim değişikliğine neden olur. Dünyanın en büyük iklim araştırmaları yapan kuruluşlarından biri olan WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü) tarafından hazırlanan ve yayınlanan raporlara göre küresel ortalama sıcaklık 1850-1900 yıllarına göre 2021 yılında 1.09°C artış gösterdi.
Küresel ortalama sıcaklıktaki bu artış sayesinde iklim sisteminde de değişimler meydana geldi. Dünyanın birçok yerinde gözlemlenen bu değişimlerin başında kutup bölgelerindeki sıcaklık artışı gelir. Avrupa’nın en büyük ikinci buzulu olan İtalya’daki Brenner buzulu, son 50 yılda %90 erimeye uğradı. Bunun yanı sıra Kuzey Yarımküre’de kışlar giderek daha az kar yağışlı hale gelmektedir.
Atmosferdeki karbondioksit oranı da bu süreçte değişime uğramıştır. Dünya genelinde deniz yüzeyine yakın yerlerde yapılan ölçümlere göre atmosferdeki karbondioksit oranı 1958 yılından beri sürekli bir artış göstererek 2021 yılında 414 ppm değerine ulaştı.
Atmosferdeki gaz oranındaki değişimlerin de sebep olduğu okyanus sıcaklığındaki değişimler iklim değişikliğine neden oldu. Okyanuslarda yaşanan sıcaklık artışı, okyanuslardaki su yoğunluğunun da değişmesine yol açarak okyanus akıntılarının gücünde de değişimlere sebep oldu.
Küresel ısınmanın iklim değişikliğine etkilerini daha iyi anlamak için aşağıda hem küresel ısınmanın neden olduğu iklim değişikliği süreçlerini hem de bu süreçlerin sonuçlarını detaylı bir şekilde bulabilirsiniz.
1. Küresel Isınma Olayları Tetikler
Küresel ısınma, doğada meydana gelen bazı olayları tetikler ve bu olayların sıklığını artırır. Bu olaylardan en önemlisi; buzulların erimesidir.
Kuzey Kutbu’ndaki deniz buzu kalınlığının azalması ve buzul tabakalarının erimesi küresel ısınmanın sonucunda ortaya çıkan bir olaydır. Kuzey Kutbu’ndaki deniz buzu kalınlığı yaz aylarında yüzde 50 eridi ve bu durum da bölgedeki büyük buzul tabakalarının hızlı bir şekilde eridiği anlamına geldi.
Küresel ısınma nedeniyle geçen kışlarda okyanus sularının da daha hızlı bir şekilde ısındığı gözlemlendi. Bu durum da iklim değişikliğine neden olan başka bir olaydır.
1990’lı yılların ortalarından beri geçmiş kışlara göre daha fazla buz tabakası eriyen Antarktika’nın Batı kısmında da aynı durum yaşandı. Birleşmiş Milletler tarafından hazırlanan raporlara göre Antarktika’da yaşanan buzul erimeleri son yıllarda çok daha hızlandı.
2. Okyanuslar Isınır
Okyanuslar, güneşten aldıkları sıcaklığı atmosferden çok daha uzun süre saklarlar. Bu nedenle okyanuslardaki sıcaklık artışı son derece yavaş gerçekleşir.
Küresel ısınma sonucunda okyanuslardaki sıcaklık artışı gözlemlenir ve bu durum da iklim değişikliğine neden olur.
Küresel ısınmaya neden olan sera gazlarının yaklaşık yüzde 23’ü okyanuslarda bulunan ve küresel karbon döngüsünün önemli bir parçası olan planktongiller tarafından emilir. Sonuç olarak planktongillerin yaşadığı okyanuslardaki suyun sıcaklığı arttıkça planktongillerin yaşam alanlarının azalmasıyla birlikte atmosferdeki karbondioksit oranı da artar.
Ayrıca Ekim 2021’de Birleşmiş Milletler tarafından yayımlanan iptal raporuna göre, dünya genelinde deniz suyu sıcaklığında 1971-2019 yılları arasında yaklaşık olarak 0,11°C’lik bir artış yaşandı.
3. Hava Olaylarının Sıklığı Artar
Küresel ısınma sonucunda hava olaylarının sıklığı artar ve bu durum da iklim değişikliğine neden olur.
Dünya Meteoroloji Örgütü’nün “2021 Küresel İklim Raporu”na göre, doğudaki tropikal okyanusta meydana gelen tropikal siklonlar (kasırgalar) son yıllarda daha sık görülmeye başlandı.
Ayrıca Türkiye’de de son yıllarda hava olaylarının sıklığında artış gözlemlendi. Türkiye’de Ocak-Ekim ayları arasında meydana gelen felaketlerle birlikte sonbahar yağışlarının son kırk yıl içinde en yüksek seviyeye ulaştığı gözlemlendi.
4. Deniz Seviyesi Yükselir
Küresel ısınma sonucu ortaya çıkan buzulların erimesi ve suyun termal genleşmesi deniz seviyesinin yükselmesine sebep olur ve bu durum da iklim değişikliğine neden olur.
Dünya Meteoroloji Örgütü tarafından yayımlanan raporlara göre yirmi birinci yüzyılda deniz seviyesinin yükselmesinin en az yüzde 50 ihtimalle iki metreyi aşması bekleniyor.
Ayrıca Birleşmiş Milletler tarafından yayımlanan “2022 İklim Değişikliği Raporu”na göre, dünya genelindeki deniz seviyesinin yükselişi nedeniyle kıyı bölgelerinde yaşayan insanların sayısı önemli ölçüde artacak.
5. Ekosistemler Değişir
Küresel ısınma sonucu yaşanan hava olaylarının sıklığının artması ve okyanuslardaki sıcaklık artışı ekosistemlerin bozulmasına sebep olur ve bu durum da iklim değişikliğine neden olur.
Buzullar eriyerek okyanuslardaki su seviyesinin yükselmesine sebep olacağı gibi okyanuslardaki suyun tuzluluğunu da etkileyecek şekilde eriyecektir. Ayrıca denizlerin sıcaklığının yükselmesiyle birlikte de okyanuslardaki oksijen miktarı azalacaktır. Tüm bu faktörler de deniz yaşamını olumsuz yönde etkileyecektir.
Bunun yanı sıra Birleşmiş Milletler tarafından yayımlanan “2021-2022 Dünya İklim Durumu Raporu”na göre dünyadaki tür çeşitliliğinin yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olduğu tahmin ediliyor.
6. Ozon Tabakası İncelir
Küresel ısınmanın sonucu olarak meydana gelen hava olaylarının sıklığının artması ve atmosferdeki gaz oranındaki değişim ozon tabakasının incelmesine sebep olur.
Bilim insanlarının yaptığı araştırmalara göre ozon tabakasındaki incelmelerin çoğu Endüstriyel Devrim’in başlangıcından itibaren meydana geldi ve özellikle de son on yıl içinde okyanuslardaki su seviyesinin yükselişiyle birlikte ozon tabakasındaki incelmeler daha az gözlemlendi.
7. Doğal Afetler Artar
Küresel ısınma nedeniyle meydana gelen olayların sıklığının artması doğal afetlerin sıklığını artırır ve bu durum da iklim değişikliğine neden olur.
Tropikal kasırgaların sıklığı her zaman denizde oluştuğu bölgelere göre değişiklik gösterse de genel olarak okyanuslarda oluşan kasırgaların şiddeti güçlenir ve su seviyesinin yükselişiyle birlikte kıyı bölgelerinde yaşayan insanlar zor durumda kalır.
Ayrıca Türkiye’de de doğal afetlerin sıklığı arttı. Türkiye’de son iki yıl içinde sel felaketi sonucu birçok ev ve işyerinde hasar oluştu ve Türkiye’nin batısında meydana gelen sel felaketi sonucu en az beş kişi hayatını kaybetti.
Küresel Isınmanın İklim Değişikliği Üzerindeki Etkileri Nelerdir?
Buzullar Erir
Buzullar, havadaki oksijenin temizlenmesinde önemli rol oynarlar. Ayrıca deniz yüzeyinin yükselmesini engelleyecek şekilde belirli seviyelerde tutulurlar.
Küresel ısınma sonucu okyanuslardaki sıcaklık yükselişi, hava olaylarının sıklığının artması ve buzullar üzerindeki radyasyon miktarının artması buzulların erimesine sebep olur.
Buzullar eridikçe deniz yüzeyi de yükselmeye başlar. WMO tarafından hazırlanan raporlara göre, Kuzey Buz Denizi’ndeki deniz buzunun kalınlığı son yirmi yılda yüzde elli erimiştir.
Ekosistemler Bozulur
Buzullar eridikçe doğal yaşam alanları bozulur ve iklim sistemindeki enerji dengesi de bozulur.
WMO tarafından hazırlanan raporlara göre geçmiş yirmi yılda ekosistem çeşitliliği önemli ölçüde azalmıştır.
İnsan Sağlığı Tehlikeye Girer
Buzullar eridikçe havadaki oksijen oranı da azalır ve bu durum da insan sağlığını tehdit eder.
Ayrıca okyanuslardaki su seviyesinin yükselişi sonucunda tropikal kasırgaların sıklığı artar ve bölgedeki insanlar için sağlık sorunları oluşturabilir.
Doğal Afetlerin Şiddeti Artar
Buzullar eridikçe okyanuslardaki su seviyesinin yükselişi doğal afetlerin şiddetini artırabilir.
Dünya Meteoroloji Örgütü’nün Kasım 2021’de yayımladığı rapora göre, şu anda yaşamakta olduğumuz doğal afetlerin çoğu geçmişteki doğal afetlerle karşılaştırıldığında çok daha güçlüdür:
- Buzulların erimesiyle birlikte doğal afetlerin sıklığı arttı.
- Bazı bölgelerde kuraklık yaşanırken bazı bölgelerde ise sel felaketleri yaşanmaya başlandı.
- Tropikal kasırgaların şiddeti güçlenerek meydana gelmeye başladı.
Açık Suyun Alanı Artar
Buzullar eridikçe açık su alanı da artar; çünkü buzullar suyun içinde bulunurlar ve yüzeye oturmuş halde bulunurlar.
Kuzey Buz Denizi’nin yüzey alanının son yirmi yıl içinde yaklaşık olarak yüzde elli kadar azaldığı tahmin edilmektedir. Bunun yanı sıra Birleşmiş Milletler tarafından hazırlanan raporlara göre buzullar üzerindeki radyasyon miktarı arttıkça deniz yüzeyindeki açık su alanı da genişlemeye başlar; çünkü açık su alanı güneş ışığını daha iyi emer ve böylelikle okyanuslardaki suyun daha hızlı bir şekilde ısınıp genişlemesine neden olur.
Sahiller Değişir
Buzullar eridikçe okyanuslardaki su seviyesi de yükselebilir ve sahillerin de değişmesine sebep olabilir.
-
Dünya Meteoroloji Örgütü’nün Kasım 2021’de yayımladığı rapora göre Kuzey Buz Denizi’nde yaz aylarında buz miktarı %80 azalmıştır.
-
Tüm bunların yanı sıra Birleşmiş Milletler tarafından hazırlanan raporlara göre dünya genelinde deniz seviyesi yükselişleri sahilleri değiştirebilir.
Küresel Isınmanın İklim Değişikliği Üzerindeki Etkilerinin Sonuçları Nelerdir?
Ekosistemler Yok Olur
-
Küresel ısınmanın iklim değişikliğine neden olmasıyla birlikte ekosistemlerin bozulması kaçınılmaz hale gelir ve sonuç olarak ekosistemler yok olur.
Hava Olayları Yoğunlaşır
-
Buzullar eridikçe atmosferdeki gaz oranında meydana gelen değişimler hava olaylarını yoğunlaştırabilir.
Tropikal Hastalıklar Yayılır
-
Küresel ısınmanın iklim değişikliğine neden olmasıyla birlikte ortaya çıkan hava olaylarının yoğunlaşması tropikal hastalıkların yayılmasına sebep olabilir.
Su Kaynakları Azalır
-
Küresel ısınmanın ortaya çıkardığı iklim değişikliğinin sonucu olarak kuraklıkların yaşanmasıyla birlikte su kaynakları azalabilir.
Sıcak Hava Dalgaları Yaşanabilir Alanları Azaltır
-
Sera etkisinin devam etmesiyle birlikte dünyanın birçok yerinde gözlemlenen “sıcak hava dalgası” olayı yaşanabilir alanların azalmasına sebep olabilir.
Tropikal Kuşak Genişler
-
Sera etkisinin devam etmesiyle birlikte tropikal kuşaktaki alan genişleyebilir; çünkü tropikal kuşaktaki nem miktarı ile sıcaklık arasındaki dengenin bozulması tropikal kuşağın genişlemesine sebep olabilir.
Dünya ile İlgili Bilgiler Yanlış Olabilir
-
Sera etkisinin devam etmesiyle birlikte ortamdaki gaz oranındaki değişimlerin sonucunda meteorolojik sistemlerde meydana gelecek değişimler dünya ile ilgili bilgilerin yanlış olmasına sebep olabilir.