Baba İshak İsyanı, 1239-1240 yılları arasında Anadolu’da meydana gelen ve merkezi Konya olan Türkiye Selçuklu Devleti’ne karşı gerçekleşen bir ayaklanmadır. İsyanın lideri Baba İshak, Anadolu’da kendine özgü bir tarikat oluşturmuş İslam düşünürü ve dervişidir. Kendisi daha sonra kendisi de bir Türkmen kabilesi olan Çepnilerden bir ilim adamı ve mutasavvıf olan İbn-i Arabi’nin etkisi altında Baba İshak adında bir mezhep kurmuş, bu mezhebe mensup olan Türkmenler 1239-1240 yılları arasında Anadolu’da bulunan Selçuklulara karşı ayaklanmışlardır.
Bu isyan hem Türkmenlerin içindeki ayrışmayı ve mezhep çatışmasını ortaya çıkarması hem de Türk-İslam tarihi açısından önemli olduğundan dolayı 1243 Kösedağ Meydan Muharebesi öncesinde Türkiye Selçuklu Devleti’nin yaşadığı en büyük sorunlardan biridir.
Baba İshak İsyanı Nedenleri
Baba İshak İsyanı, Türkiye Selçuklu Devleti’nin yaşadığı sosyal, siyasal ve ekonomik sorunlar ile doğrudan ilişkilidir. Bu sorunlar arasında Türk-İslam kültürü ve gelenekleriyle uyuşmayan zorunlu din değişiklikleri, sosyal adaletsizlik ve yoksulluk, Selçukluların Suriye’ye yönelik askeri seferleri nedeniyle Anadolu’nun savunmasız kalması ve Eyyubilerin büyük ölçüde Anadolu’ya girmesi sayılabilir.
Özellikle sosyal adaletsizlik ve yoksulluk, bu isyanın en büyük sebeplerinden biridir. 1231 yılında Moğol akınlarıyla birlikte Türkiye Selçuk Devleti’ndeki sosyal adalet bozulmuş ve zenginler daha zengin, yoksul ise daha yoksul olmuştur. Anadolu’nun iç bölgelerinde yaşayan Türkmenler, adaletin sağlanamadığı bu ortamda yoksul düşmüş, toprak sahibi Türkmenler ise topraksız kalmışlardır.
Ekonomik sorunlar, sosyal adaletsizlik ve yoksulluğun yanı sıra Baba İshak isyanında Türk-İslam kültürüyle uyuşmayan din değişikliklerinin de etkisi bulunmaktadır. 1231 yılında Selçuklular’ın Suriye’ye yönelik askeri seferi sırasında Anadolu’nun savunmasız kalması ve bunun sonucunda Eyyubilerin Anadolu’ya girmesi de Baba İshak İsyanı’nın sebepleri arasında yer alır. 1240 yılı itibariyle Selçuklular’ın kuzeydoğudaki sınırları Moğol tehlikesiyle karşı karşıya kalmış, bu bölgedeki halkın huzursuzluğu da isyanın patlak vermesinde etkili olmuştur.
Baba İshak İsyanı Gelişimi
1239 yılında başlayan isyanın liderliğini Baba İshak adında bir tarikat lideri yapmıştır. Tarikat liderinin bölgedeki Türkmenler üzerindeki otoritesi sayesinde kısa süre içerisinde çok sayıda insan isyan ateşine katılmıştır. 1240 yılı itibariyle Türkiye Selçuk Devleti’nin elinde bulundurduğu merkezi otoriteyi kaybetmeye başlamasıyla birlikte isyan şiddetini arttırmış ve kısa süre içinde çok sayıda insanın katıldığı büyük çaplı bir ayaklanmaya dönüşmüştür.
İsyan, Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde meydana gelmiştir. Sultan Gıyaseddin Keyhüsrev’in zayıf yönetimi ve güçlü komutanlar ile birlikte hareket etmemesi isyanın gelişimini etkileyen faktörlerden biri olmuştur. Ayrıca bu dönemde Türkmenler içinde bölünmeler yaşanmış, Türkmenlerden bazıları isyana katılırken bazıları da yönetimle işbirliği yapmıştır. 1240 yılı itibariyle Konya merkezli Türkiye Selçuk Devleti’nin otoritesi oldukça zayıflamıştır.
Baba İshak İsyanı Sonuçları
Baba İshak İsyanı, Türkiye Selçuk Devleti’nin merkezi otoritesinin büyük ölçüde zayıflamasına neden olmuştur. Zayıflayan otorite devletin savunmasını de zayıflatmış ve devletin doğusundaki Moğol akınlarıyla birlikte kuzeydoğudaki sorunlar da artmıştır. 1243 yılında meydana gelen Kösedağ Meydan Muharebesi’ne zayıflayan devlet otoritesinin yanında isyanlar da etki etmiş ve sonuç olarak Selçuklular tarihten silinerek Anadolu’daki otoriteleri sona ermiştir.
Sonuç olarak Baba İshak İsyanı, Türkiye Selçuk Devleti’nin en büyük sorunlarından biri olup son derece önemlidir. Bu isyan Anadolu’daki sosyal adaletsizliğin artmasına ve mezhep çatışmasının ortaya çıkmasına neden olmuş, merkezi otoritenin zayıflamasıyla birlikte Anadolu’daki Türk-İslam kültürünün de sonunu hazırlamıştır.