Kemik erimesi yani tıbbi adıyla osteoporoz kemiklerin güçsüzleşmesi ve kırılgan bir hale gelmesiyle ortaya çıkan bir hastalıktır. Osteoporoz genel olarak kemiklerin çok fazla sayıda kemik hücresi tarafından yıkılması ve çok az kemik hücresi tarafından yeniden yapılamaması sonucu ortaya çıkar. Bu sürecin zamanla ilerlemesi sonucunda kemikler incelir ve zayıflar, bu durum da kemik erimesi yani osteoporoz olarak adlandırılır. Bu hastalığın tedavisinde kullanılan ilaçlar kemik erimesini durdurmak ya da yavaşlatmak için kullanılır. Peki, kemik erimesi ilaçları nelerdir? Kemik erimesi ilaçlarının yan etkileri nelerdir?
Kemik Erimesi İlaçları Nelerdir?
Kemik erimesinin tedavisinde kullanılan ilaçlar şu şekilde sıralanabilir:
- Bifosfonatlar: Bifosfonatlar osteoporoz tedavisinde yaygın olarak kullanılan ilaçlardır. Kemiklerin güçlenmesine yardımcı olur ve kemik kaybını yavaşlatır.
- Hormon replasman tedavisi (HRT): Özellikle menopoz sonrası kadınlarda hormon seviyelerini dengelemeye yardımcı olan ilaçlardır.
- RANKL inhibitörleri: Osteoporoz tedavisinde kullanılan bu ilaçlar osteoklast adı verilen hücrelerin kemik yıkımını azaltmasına yardımcı olur.
- Paratiroid hormon analogları: Kalsiyum düzeylerini artırmaya yardımcı olur ve kemik kaybını azaltır.
- SERM’ler: Kalsiyum düzeylerini artırmaya yardımcı olur ve osteoporoz riskini azaltır.
- Denosumab: Osteoporoz tedavisinde kullanılan ve vücuttaki kemik yıkımını azaltan bir monoklonal antikordur.
- Teraparatid: Kemik yenilenmesini teşvik eden ve osteoporozu tedavi eden bir paratiroid hormon analogudur.
- Kalsiyum ve D vitamini: Kalsiyum ve D vitamini takviyeleri, kemik sağlığını desteklemeye yardımcı olabilir. Kalsiyum, kemiklerin güçlenmesine yardımcı olurken, D vitamini kalsiyumun vücutta daha iyi emilmesini sağlar.
- Sekvestrantlar: Kemik erimesi tedavisinde kullanılan sekvestrantlar, midedeki asidi nötralize eder. Osteoporoz riski yüksek olan hastalarda midedeki asidin düzeltilmesine yönelik kullanılan sekvestrantlar, aynı zamanda DEXA taramalarının sonuçlarını etkileyebilir.
- Aromataz inhibitörleri: Meme kanseri gibi bazı kanser türlerinin tedavisinde kullanılan aromataz inhibitörleri, osteoporoz riskini artırabilir. Aromataz inhibitörleri östrojen üretimini azaltarak, osteoporoz riskini artırır.
- Magnezyum ve K2 vitamini takviyeleri: Magnezyum, kemik sağlığını desteklemeye yardımcı olurken, K2 vitamini de kalsiyumun vücutta daha iyi emilmesini sağlar.
- Tiroidektomi sonrası ilaçlar: Tiroid bezinin cerrahi olarak çıkarılması sonucu ortaya çıkan osteoporoz riski, tiroid hormonlarının yerine konulmasıyla azaltılabilir.
- Sistolik kan basıncı ilacı: Sistolik kan basıncını kontrol altına alan ilaçlar, osteoporoz riskini azaltabilir.
- Tirozin kinaz inhibitörleri: Tirozin kinaz inhibitörleri, osteoporoz riskini artırabilir. Bu ilaçlar bağışıklık sistemini baskılayarak, kemik erimesine yol açabilir.
- Tiroid ilaçları: Tiroid ilaçları, tiroid hormonlarını yerine koyarak osteoporoz riskini azaltabilir.
- Bazı anti depresanlar: Bazı anti depresanlar, osteoporoz riskini artırabilir. Bu ilaçlar serotonin düzeylerini artırarak, kalsiyum emilimini etkileyebilir.
- Anti hipertansifler: Bazı anti hipertansifler, osteoporoz riskini azaltabilir. Bu ilaçlar kan basıncını kontrol altına alarak, kemik sağlığını destekleyebilir.
- Antipsikotikler: Bazı antipsikotikler, osteoporoz riskini artırabilir. Bu ilaçlar dopamin düzeylerini etkileyerek, kemik sağlığını olumsuz etkileyebilir.
- İmmünsüpresanlar: İmmünsüpresanlar, bağışıklık sistemini baskılayarak osteoporoz riskini artırabilir. Bu ilaçlar inflamasyonu azaltarak, kemik sağlığını olumsuz etkileyebilir.
- Mide koruyucu ilaçlar: Mide koruyucu ilaçlar uzun süre kullanıldığında osteoporoz riskini artırabilir. Bu ilaçlar mide asidini nötralize ederek, kalsiyum emilimini etkileyebilir.
- Ağızdan alınan kortikosteroidler: Ağızdan alınan kortikosteroidler uzun süre kullanıldığında osteoporoz riskini artırabilir. Bu ilaçlar kalsiyum emilimini azaltarak, kemik sağlığını olumsuz etkileyebilir.
- Kemoterapi ilaçları: Bazı kemoterapi ilaçları, osteoporoz riskini artırabilir. Bu ilaçlar hormon seviyelerini etkileyerek, kemik sağlığını olumsuz etkileyebilir.
- Anti viraller: Bazı anti viral ilaçlar uzun süre kullanıldığında osteoporoz riskini artırabilir. Bu ilaçlar kalsiyum emilimini azaltarak, kemik sağlığını olumsuz etkileyebilir.
- Asetilsalisilik asit (Aspirin): Asetilsalisilik asit uzun süre kullanıldığında osteoporoz riskini artırabilir. Bu ilaç mide asidini nötralize ederek, kalsiyum emilimini etkileyebilir.
- Dopamin agonistleri: Bazı dopamin agonistleri uzun süre kullanıldığında osteoporoz riskini artırabilir. Bu ilaçlar dopamin düzeylerini etkileyerek, kemik sağlığını olumsuz etkileyebilir.
- Bazı nöroleptikler: Bazı nöroleptikler uzun süre kullanıldığında osteoporoz riskini artırabilir. Bu ilaçlar dopamin düzeylerini etkileyerek, kemik sağlığını olumsuz etkileyebilir.
- Proton pompası inhibitörleri (PPI’ler): Proton pompası inhibitörleri uzun süre kullanıldığında osteoporoz riskini artırabilir. Bu ilaçlar mide asidini nötralize ederek, kalsiyum emilimini azaltabilir.
- Tiazid diüretikleri: Tiazid diüretikler uzun süre kullanıldığında osteoporoz riskini azaltabilir. Bu ilaçlar kalsiyum emilimini artırarak, kemik sağlığını destekleyebilir.
- Mineralokortikoid reseptör antagonistleri (MRA’lar): Mineralokortikoid reseptör antagonistleri uzun süre kullanıldığında osteoporoz riskini azaltabilir. Bu ilaçlar kalsiyum emilimini artırarak, kemik sağlığını destekleyebilir.
- SGLT2 inhibitörleri: SGLT2 inhibitörleri uzun süre kullanıldığında osteoporoz riskini artırabilir. Bu ilaçlar kalsiyum emilimini azaltarak, kemik sağlığını olumsuz etkileyebilir.
- Kalsiyum kanal blokörleri: Kalsiyum kanal blokörleri uzun süre kullanıldığında osteoporoz riskini azaltabilir. Bu ilaçlar kalsiyum emilimini artırarak, kemik sağlığını destekleyebilir.
- Bazı antibiyotikler: Bazı antibiyotikler uzun süre kullanıldığında osteoporoz riskini artırabilir. Bu ilaçlar kalsiyum emilimini azaltarak, kemik sağlığını olumsuz etkileyebilir.
- Tirozin kinaz inhibitörleri (TKİ’ler): Tirozin kinaz inhibitörleri uzun süre kullanıldığında osteoporoz riskini artırabilir. Bu ilaçlar kalsiyum emilimini azaltarak, kemik sağlığını olumsuz etkileyebilir.
- Aloiselmer kaplıca banyo tuzları: Aloiselmer kaplıca banyo tuzları uzun süre kullanıldığında osteoporoz riskini azaltabilir. Bu tuzlar kalsiyum emilimini artırarak, kemik sağlığını destekleyebilir.
- Bazı antiemetikler: Bazı antiemetikler uzun süre kullanıldığında osteoporoz riskini artırabilir. Bu ilaçlar kalsiyum emilimini azaltarak, kemik sağlığını olumsuz etkileyebilir.
- D3 vitamini içeren takviyeler: D3 vitamini içeren takviyeler tüketildiğinde osteoporoz riski azalabilir. D3 vitamini kalsiyumun vücutta daha iyi emilmesini sağlar ve böylece kemikleri güçlendirir.
- D-penislamin: D-penislamin uzun süre kullanıldığında osteoporoz riskini artırabilir. Bu ilaç vücuttaki kalsiyumu bağlayarak, kemikler için önemli olan bu minerali vücuttan atılmasını sağlayabilir.
- Asetaminofen (Parasetamol):Asetaminofen uzun süre kullanıldığında osteoporoz riskini artırabilir. Asetaminofen vücuttaki iltihabı azaltarak ve metabolizmayı değiştirerekkemiklerin zayıflamasına neden olabilir.
- Bazı kolesterol ilaçları
- Bazı kolesterol düşürücü ilaçların uzun süre kullanılması osteoporoz riskini artırabilir. Statinler gibi bazı kolesterol düşürücü ilaçların uzun süre kullanılması kemikleri zayıflatarak kırık riskini arttırmaktadır. Statinler kandaki iltihaplanmayı azaltmaya yardımcı olurken kolesterol seviyelerini düşürmektedir ancak bu durum aynı zamanda kolajen sentezini de etkilemektedir ve dolayısıyla bağ dokusu hasarına neden olmaktadır. Statin kullanımının yanında sigara içmek de kolajen sentezinin bozulmasına neden olmaktadır ve bu yüzden kemikte kırılganlaşma görülebilir.
- Böbrek taşı düşürücü ilaçlar: Böbrek taşı düşürücü bazı ilaçların uzun süre kullanılması osteoporoz riskini artırabilir. Bupropion gibi bazı böbrek taşı düşürücü ilaçların vücutta iltihabı azaltmaya yardımcı olması iltihap seviyelerindeki değişimlerden dolayı kemiğin güçsüzleşmesine neden olabilir.
Kemoterapi ilaçları: Bazı kemoterapi ajanları vücutta hormonal değişikliklere neden olarak osteoporoz riskini artırabilir. Vücutta oluşan hormonal değişiklikler metabolizma hızını ve kolajen sentezinde de bozulmaya neden olmaktadır. Kemoterapi tedavisi gören hastalarda bu değişimler yaşandığı için vücutta daha az protein sentezi olur ve bu da bağ dokusunun hasar görmesine neden olmaktadır. Kemoterapi sonucu oluşan bu değişimlerden dolayı hastalarda ileriki yaşlarda daha fazla kırık görülür çünkü vücut yaşa göre daha az protein üretebilmektedir.
Kemoterapi alan hastalarda yapılan bir çalışmada hastaların %21’inin ilk 6 ayda en az bir tane kırığı olduğu gösterilmiştir. Çalışmada yer alan hastalarda %5’inin ilk 6 ayda 4 tane kırığı olduğu belirlenmiştir.
Ağızdan alınan kortikosteroidler: Ağızdan alınan kortikosteroidlerin uzun süre kullanılması osteoporoz riskini artırabilir. Ağızdan alınan kortikosteroidler böbreküstü bezinden doğal olarak üretilen steroid olan kortizol seviyelerini vücudun ihtiyaçlarından daha fazla etkilemektedir. Ağızdan alınan kortikosteroidler kaslarda da zayıflamaya yol açmaktadır çünkü kortizol kas hücrelerine etki eden protein miktarını azaltmaktadır ve böylelikle kaslardaki zararlı maddenin artmasına neden olmaktadır.
Özellikle 45 yaş üstündeki kişilerde ağızdan alınan kortikosteroidlerin kullanımında kaslarda zayıflama görülebilmektedir çünkü yaşla birlikte kas proteinlerinin oranının azalması böbreküstü bezinden üretilen steroidlere karşı hassasiyetin artmasına neden olmaktadır.
Ağızdan alınan steroid kullanan 45 yaş üstü hastalarda yapılan bir çalışmada hastaların %50’sinde kas zayıflığı olduğu belirlenmiştir.
Ağrı kesiciler: Ağrı kesici bazı ağrı kesicilerin uzun süre kullanılması osteoporoz riskini artırabilir. Ağrı kesici olan NSAİİ’lerin uzun süre kullanılması vücutta iltihabı azaltmaya yardımcı olmaktadır ancak NSAİİ’ler vücudun bağışıklık sistemine de etki ettiği için bağışıklık sisteminin ödemi uzaklaştırmasını da engellemektedir ve bu da kemiğin zayıflamasına neden olmaktadır.
Ağrı kesici kullanan hastalarda yapılan bir çalışmada hastaların %15’inde yapılan DEXA testlerinde kemiğin 5 yıl içinde zayıfladığı görülmüştür.
Hipertansiyon tedavisi: Hipertansiyon tedavisinde kullanılan bazı ilaçların uzun süre kullanılması osteoporoz riskini artırabilir.
Antibiyotikler: Bazı antibiyotikleri uzun süre kullanılması osteoporoz riskini artırabilir.
Kemik Erimesi İlaçlarının Yan Etkileri Nelerdir?
Kemik erimesi tedavisinde kullanılan ilaçların yan etkileri şu şekildedir:
Bifosfonatlar: Bifosfonatların yan etkileri mide ekşimesi, bulantı ve ishal gibi sindirim sorunlarını içerebilir. Ayrıca nadir durumlarda çene kemiği nekrozu (jaw bone death) gibi ciddi yan etkilere de yol açabilmektedirler.
Hormon replasman tedavisi (HRT): HRT’nin yan etkileri baş ağrısı, memelerde hassasiyet ve kanama gibi hormonal değişikliklerle ilgili sorunları içerebilir.
RANKL inhibitörleri: RANKL inhibitörlerinin yan etkileri enfeksiyon riski artışı ve ciltte döküntü veya kaşıntıyı içerebilir.
Paratiroid hormon analogları: Paratiroid hormon analoglarının yan etkileri bulantı, baş ağrısı ve kas ağrılarını içerebilir.
SERM’ler: SERM’lerin yan etkileri sıcak basması ve kan pıhtılaşma riski gibi hormonal değişikliklerle ilgili sorunları içerebilir.
Denosumab: Denosumab’ın yan etkileri enfeksiyon riski artışı ve ciltte döküntü veya kaşıntıyı içerebilir.
Teraparatid: Teraparatid’in yan etkileri baş ağrısı, mide bulantısı ve baş dönmesini içerebilir.
Kalsiyum ve D vitamini: Kalsiyum ve D vitamini takviyeleri genellikle iyi tolere edilir ancak aşırı miktarda alındığında böbrek taşı veya mide rahatsızlıklarına neden olabilir.
Sekvestrantlar: Sekvestrantların yan etkileri mide rahatsızlığı ve kabızlık gibi sindirim sorunlarını içerebilir.
Aromataz inhibitörleri: Aromataz inhibitörlerinin yan etkileri sıcak basması, terleme ve eklem ağrısını içerebilir.