Zehirlenme nedir?
Zehirlenme, bir nesnenin yanlışlıkla ağızdan, ciltten veya solunum yoluyla vücuda alınmasıdır. Genellikle ilaçlar, kimyasallar, mantarlar, yabancı cisimler, böcekler ve tarım ilaçları gibi zehirli maddeler nedeniyle oluşmaktadır. 1-5 yaş grubu çocuklarda görülen zehirlenmelerin en sık nedeni uyuşturucu ve psikiyatrik ilaçlar, 6 ay-4 yaş grubunda ise ilaçlardır. Genellikle merak ve kazayla gerçekleşen zehirlenmelerin %50’si ev içinde, %20’si ise ev dışında oyun oynarken oluşmaktadır.
Gıda zehirlenmesi nedir, belirtileri nelerdir?
Gıda zehirlenmesi; bakteri, virüs, parazit veya toksin içeren gıdaların tüketilmesi sonucu yaşanan sindirim sistemi rahatsızlığıdır. Gıda zehirlenmesinin görülebilmesi için kirli su ve yiyeceklerin tüketilmesi yeterlidir. Gıda zehirlenmesinin en yaygın belirtileri; mide bulantısı, kusma, karın ağrısı ve ishaldir. Şiddetli vakalarda ateş, baş dönmesi, solunum güçlüğü ve kas ağrısı gibi semptomlar da görülebilir. Gıda zehirlenmesi belirtileri genellikle gıda tüketiminden birkaç saat sonra ortaya çıksa da bazı durumlarda belirtilerin ortaya çıkması günleri bulabilir.
Kimyasal zehirlenme nedir?
Kimyasal zehirlenme, solunum veya cilt teması ya da ağızdan girişle vücuda kimyasal madde girmesidir. Kimyasal zehirlenmelerinde etki şekline göre; korozifler (asitler-bazlar), toksikler ve irritanlar (hafif zehirler) olarak üç ana grupta değerlendirilmektedir. Korozif maddeler kimyasal zehirlenmesinde asit ve baz içeren temizlik ürünleri sıkça karşılaşılan durumlar arasındadır. Toksik kimyasallar arasında ilaçlar, böcek ve tarım ilaçları yer almaktadır. Kimyasalların solunması veya cilt teması ile ortaya çıkan kimyasal zehirlenmelerinde ise solventler, gazlar (kokain, karbon monoksit), ağır metaller (civa, kurşun) sık görülen maddelerdir.
Kimyasal zehirlenme belirtisi vücudun o maddeye karşı göstermiş olduğu reaksiyona bağlı olarak değişiklik gösterir. Örneğin; korozif etki gösteren maddelerde ağızda, dudaklarda yaralar oluşabilirken cilt teması olan maddelerde ciltte yanık oluşabilmektedir. Solunum yolu ile kimyasal zehirlenmesi olan kişilerde öksürük, nefes darlığı gibi solunum sistemi şikayetleri gözlenebilmektedir.
Belirtiler hangi süreçte ortaya çıkar?
Zehirlenme dönem dönem farklı belirtilerle kendini gösterir ve bunlar yaşamsal riske neden olabilecek ağırlıkta olabilir. Bir maddenin vücuda etkisi emilim şekline, bağışıklık sisteminin o maddeye karşı gösterdiği tepkiye göre değişiklik gösterebilir. Örneğin; paracetamol ağır karaciğer toksisitesi yapma potansiyeline sahipken, aynı zamanda gıda zehirlenmelerinde hafif kusma ve ateşle seyredebilmektedir.
Zehirlenmenin belirtileri genellikle maddenin vücutta oluşturduğu hasar ve bıraktığı etkiye göre şekillenir. Aynı zamanda kişinin genel sağlık durumu, maddenin dozu ve maruz kalma süresi de belirtilerin şiddetini belirleyen diğer faktörlerdir.
Zehirlenme belirtilerine neler neden olur?
Zehirlenme belirtilerinin altında yatan nedeni anlamak için öncelikle hastanın hikayesini iyi almak gerekir. Kimyasal zehirlenme şüphesi olan kişilerde kan gazları, böbrek ve karaciğer fonksiyonlarına yönelik testler yapılmalıdır. Ayrıca tam kan sayımı, elektrolitler, BUN, kreatin ve transaminaz değerlerine bakılmalıdır.
Gıda zehirlenmesi olan hastalarda ise tam kan sayımı, elektrolitler ve karaciğer fonksiyon testleri istenmelidir. Belirtiler hafif derecede seyrettiğinden hastanın hidratasyonuna dikkat edilmelidir.
Zehirlenmede tanı nasıl konulur?
Zehirlenme tanısı tamamen klinik bulgulara dayanarak konulur. Hastanın olayı anlatması önemlidir; ancak dikkatli olunmazsa bazı durumlarda güvenilir bilgi elde edilemeyebilir bu nedenle olayın tanığı olan kişilerle iletişime geçilmelidir. Çocuk hastalarda tanı koyarken daha da dikkatli olunmalı; hikaye almak için ebeveynlere güvenmek zorunda kalınmalı ve varsa tanıkların ifadeleri alınmalıdır. Uyuşturucu madde kullandığı düşünülen yetişkinlerin de aynı şekilde destek gelen ekip tarafından kontrol altına alınması sağlanmalı ve tedaviye başlanılmalıdır.
Zehirlenmelerde kan ve idrar tetkikleri istenebilir ancak bunlar her zaman tanıya yardımcı olmaz. Özellikle kimyasal zehirlenmelerde kendini gösteren belirtilerle birlikte hastanede yapılan tetkikler sonucunda tanı konulabilir.
Zehirlenmenin tedavisi nedir?
Tüm zehirlenme vakalarında tedavi öncelikle zehrin vücuda girişinin durdurulmasıyla başlar. Bu bağlamda kimyasal zehirlenmelerinde cilt temizliği (batık varsa cildin fazla zarar görmemesi adına çıkarılması), solunum yolu temizliği (eğer aktif bir temptedasyon yoksa bol oksijen), gıda zehirlenmesinde ise mide temizliği (bir şey yutulduysa 1-2 saat içerisinde aktif kömür uygulanması) önemlidir.
Gıda zehirlenmesi tedavisinde çeşitli antidotlar kullanılabilir. Antidotu olmayan türler içinse semptomların kontrol altına alınması gerekir.
Kimyasal zehirlenmenin tedavisi nedir?
Kimyasal zehirlenmede tedavi; korozif etki gösteren maddelerde yemek borusu yanıklarının düzeltilmesi, solunum yolu ile zehirlenmelerde solunum fonksiyonlarının iyileştirilmesi ve cilt teması olan maddelerde de cildin temizlenmesi şeklinde olacaktır.
Zehirlenme sonrası ne beklemeliyim?
Zehirlenmeden sonra vücudun kendini toparlaması zaman alabilir. Bu sürecin ne kadar süreceği tamamen kişisel faktörlere bağlı olarak belirlenir. Aynı zamanda kimyasal maddeye maruz kalma oranı da bu süreyi belirleyen unsurlar arasında yer alır.
Zehirlenmekten nasıl korunurum?
Zehirlenmeyi engellemek için ağız sağlığına dikkat edilmeli; diş macunu ve ağzı koruyucu sporcular için florürlü diş sakızları kullanılmalı, temiz olmayan ellerle ağız göz buruna temas edilmemeli, yiyecekler temiz yerlerden alınmalı ve açıkta satılan gıdalara dikkat edilmelidir.
Gıda Zehirlenmesini Önlemek İçin Alınacak Önlemler;
– Yiyecekleri hazırlamadan önce eller iyice yıkanmalı ve hazırlanacak alan temiz olmalıdır.
– Çiğ sebze ve meyveler bol suyla yıkanmalı; etler ise yeteri kadar pişirilmelidir.
– Yiyecekler ayrı kaplarda saklanmalı; çiğ et çiğ sebze meyve ile temas etmemelidir.
– Hazır gıdalar ile kişisel hijyen kurallarına uyulmalıdır.