İltihaplı bağırsak hastalığı (IBaka/İBDS), bağırsaklarda veya sindirim sisteminin diğer kısımlarında iltihaplanmaya neden olan, kronikleşebilen ve alevlenme dönemleriyle karakterize olan bir grup durumdur. İltihaplı bağırsak hastalığı (IBD), Crohn hastalığı ve ülseratif kolit olmak üzere iki ana türe ayrılır. Her iki hastalık da benzer semptomlara sahip olabilir ancak farklı bölgeleri etkiler.
İltihaplı Bağırsak Hastalığı (IBD) Neden Olur?
İltihaplı bağırsak hastalığı (IBD) kesin olarak neyin sebep olduğu tam olarak bilinmemektedir. Ancak, genetik, çevresel ve bağışıklık sistemi ile ilgili faktörlerin etkileşiminin rol oynadığı düşünülmektedir. Vücudun bağışıklık sistemi, virüsler veya bakteriler gibi yabancı maddelere karşı tepki verir. Ancak, IBD’li kişilerde bağışıklık sistemi yanlışlıkla bağırsaklara zarar verecek şekilde aşırı tepki gösterir ve bu da iltihaba yol açar.
Bağırsaklarda bulunan bakterilerin ve diğer mikroorganizmaların dengesi değiştiğinde de IBD oluşabilir. Bu durum, bağırsakların sağlıklı çalışması için gerekli olan mikropların eksikliği veya aşırılığı anlamına gelir.
Ayrıca, stres, sigara içmek, sağlıksız beslenme alışkanlıkları ve antibiyotik kullanımı gibi çevresel faktörlerin de IBD’yi tetikleyebileceği düşünülmektedir.
İltihaplı Bağırsak Hastalığı (IBD) Belirtileri Nelerdir?
Genel Semptomlar
İltihaplı bağırsak hastalığı (IBD) genel olarak şu semptomlara neden olabilir:
-
Karın ağrısı ve kramplar
-
İshal (diyare)
-
Cilt döküntüleri (sadece Crohn hastalığında)
-
Eklem ağrısı veya şişmesi
-
Ateş
-
Yorgunluk
-
İştahsızlık ve kilo kaybı
-
Bağırsaklardan kan gelmesi (makattan kanama)
Crohn Hastalığının Semptomları
Crohn hastalığı, iltihabın sindirim sisteminin ağızdan anüse kadar herhangi bir yerinde oluşabileceği anlamına gelir. Bu nedenle Crohn hastalığında görülen belirtiler daha çeşitlidir. Crohn hastalığı semptomları arasında şunlar yer alır:
-
Ağızda yaralar (aft)
-
Karnın sağ alt kısmında şişlik veya hassasiyet
-
Anüs bölgesinde ağrı veya hassasiyet
-
Makatta siğil benzeri oluşumlar veya çatlaklar
-
Bağırsak tıkanıklığı
-
Sindirilemeyen besin parçalarının dışkıda görülmesi
Ülseratif Kolitin Semptomları
Ülseratif kolitte ise iltihap ve yaralar kalın bağırsağın iç kısmını kaplar. Bu nedenle ülseratif kolitte görülen semptomlar daha spesifiktir. Ülseratif kolit semptomları arasında şunlar yer alır:
-
Karında sol kısımda hassasiyet ve ağrı
-
Kilo kaybı
-
Dışkıda kan veya mukus bulunması
-
Dışkılama isteğinin artması (günde 10 defadan fazla)
İltihaplı Bağırsak Hastalığı (IBD) Kimlerde Olur?
İltihaplı bağırsak hastalığı (IBD) her yaşta ortaya çıkabilir ancak genellikle genç yetişkinlerde (15-30 yaşları arasında) veya orta yaşlı bireylerde (50-70 yaşları arasında) teşhis edilir. Ayrıca son yıllarda 50 yaşından sonra tanı konan IBD vaklarında bir artış gözlemlenmiştir.
IBD hastaları arasında genellikle erkekler kadar kadınlar da bulunur. Ancak Crohn hastalığı erkeklerde daha yaygınken, ülseratif kolit kadınlarda daha sık görülür.
Genetik yatkınlığı olan kişilerde IBD daha sık görülür. Birinci derece akrabalarında IBD olan kişilerin riskinin daha yüksek olduğuna dair bulgular vardır. Ayrıca, ülseratif kolit tanısı konmuş bir kişinin kardeşinde veya çocuğunda hastalık olma riski % 10’dur. Crohn hastalığında ise bu risk % 5’tir.
İltihaplı Bağırsak Hastalığı (IBD) Nasıl Teşhis Edilir?
İltihaplı bağırsak hastalığının (IBD) teşhisi genellikle semptomların detaylı incelenmesi, fiziksel muayene ve çeşitli testlerin bir kombinasyonu ile konulur. Teşhis sürecinde kullanılan başlıca yöntemler şunlardır:
Kan Testleri
Kan testleri, iltihabın varlığını gösterebilir. Özellikle anemiye neden olan demir eksikliği veya düşük beyaz kan hücre sayısı gibi belirtiler de saptanabilir.
Dışkı Testleri
Dışkıda gizli kan varlığı, parazitler veya bakteriler gibi diğer anormallikler için dışkı testleri yapılabilir.
Endoskopi ve Kolonoskopi
Bağırsakların doğrudan görüntülenmesini sağlayan endoskopi ve kolonoskopi, biyopsi alınmasına da olanak tanır. Bu yöntemle bağırsaklardaki iltihap, yara veya diğer anormallikler doğrudan gözlemlenebilir.
Görüntüleme Testleri
BT taramaları, MR’lar veya ultrasondan oluşan görüntüleme testleri, bağırsakların dışarıdan görüntülenmesini sağlar. Bu testler bağırsaklardaki şişlik, daralma veya diğer anormalliklerin belirlenmesine yardımcı olabilir.
Teşhis sürecinde yapılan tüm bu testler IBD’nin yanı sıra başka hastalıkların da belirtileriyle örtüşebileceğinden kesin tanı koymak zor olabilir. Bu nedenle farklı testlerin bir arada kullanılması önemlidir.
İltihaplı Bağırsak Hastalığı (IBD) Nasıl Tedavi Edilir?
İltihaplı bağırsak hastalığının tedavisi hastalığın türüne ve şiddetine bağlıdır. Tedavi genellikle ilaçlarla yapılır ancak bazı durumlarda cerrahi müdahale de gerekebilir. Tedavinin amacı semptomları hafifletmek, iltihabı azaltmak ve komplikasyonları önlemektir.
İlaç Tedavisi
İlaç tedavisi, iltihabı azaltmak ve bağışıklık sistemini baskılamak için kullanılır. İlaç tedavisinde kullanılan başlıca ilaç türleri şunlardır:
-
Aminosalisilat: İltihabı kontrol etmeye yardımcı olur ve hafif ila orta şiddetteki IBD vakalarında kullanılır.
-
Kortikosteroidler: Vücudun bağışıklık tepkisini baskılayarak iltihabı hızlı bir şekilde azaltır.
-
İmmünmodülatörler: Bağışıklık sisteminin tepkisini değiştiren ilaçlardır.
-
Antibiyotikler: Enfeksiyonları tedavi eder ve iltihabı azaltır.
-
Biyolojik ajanlar: Amacı bağışıklık sisteminin belirli parçalarını hedef almaktır. Şiddetli vakalarda kullanılır.
-
Ağrı kesiciler: Semptomları hafifletmek için reçete edilebilir.
-
Demir takviyeleri: Anemi tedavisinde kullanılır.
-
Kalsiyum ve D vitamini: Osteoporoz riskini azaltmak için önerilir.
-
Omega-3 yağ asitleri: İltihabı azaltmaya yardımcı olabilir.
-
Anti diyare ilaçları: İshal semptomlarını hafifletebilir.
-
Vitamin takviyeleri: B12 gibi vitamin eksikliklerini gidermek için kullanılabilir.
-
Ağız gargaraları: Aft yaralarına karşı kullanılabilir.
Cerrahi Müdahale
Cerrahi müdahale, ilaç tedavisinin etkili olmadığı durumlarda veya komplikasyonların ortaya çıkması halinde düşünülebilir. Cerrahi müdahalede hasta bireyin durumuna göre farklı yöntemler kullanılabilir:
-
Crohn hastalığında bağırsak bölümlerinin çıkarılması,
-
Ülseratif kolitte rektumun çıkarılması,
-
Anüs bölgesindeki çatlakların onarılması,
-
Bağırsak tıkanıklığının giderilmesi,
-
Abselerin boşaltılması,
-
Yağ bezesi veya iltihaplı bölgenin çıkarılması,
-
Anüs bölgesindeki siğil benzeri oluşumların çıkarılması,
-
Makatta meydana gelen çatlakların onarılması gibi işlemler yapılabilir.
Cerrahi müdahale genellikle kalıcı bir çözüm değildir ve IBD’nin tekrar etme olasılığı vardır.
Bu yöntemlerden başka tedavi de IBD’nin semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir ancak kesin bir çözüm sağlamaz. Tedaviye ek olarak yaşam tarzı değişiklikleri de önemlidir. Sağlıklı beslenme, yeterli sıvı alımı, düzenli egzersiz yapma ve stresten kaçınma gibi alışkanlıklar IBD’nin semptomlarını hafifletebilir.